Gemeenten missen stille revolutie sociaal ondernemen

Een kleine 400 Nederlandse gemeenten hebben sinds kort een nieuw collegeakkoord of leggen daar nu de laatste hand aan. Dat is altijd een mooi moment om koerswijzigingen waar te nemen. Scherpe ambities op het gebied van duurzaamheid en kansengelijkheid zijn daarvan een goed voorbeeld. Veel akkoorden zijn daarin veel ambitieuzer dan die van vier jaar geleden. Wie met een sociale bril naar de akkoorden kijkt, mist nog nadrukkelijk een ambitie: sociaal ondernemen.

Adviesbureau KplusV onderzocht samen met Petra Hoogerwerf – auteur Échte winst en specialist in sociaal ondernemen – de collegeakkoorden van 25 Nederlandse gemeenten met tussen de 40 duizend en 60 duizend inwoners, voor zover definitief. Deze middelgrote gemeenten schetsen het beste beeld van de staat van lokaal bestuurlijk Nederland. De 21 gemeenten die ten tijde van het onderzoek beschikten over een definitief collegeakkoord, noemen daarin in slechts twee gevallen maatschappelijk verantwoord ondernemen. Sociaal ondernemen zelfs niet één keer. Akkoorden spreken over de verantwoordelijkheid van bedrijven om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen. Maar een bredere visie op de rol van ondernemers bij het oplossen van maatschappelijk vraagstukken ontbreekt volledig. Dat terwijl het in Nederland wemelt van de social enterprises, bedrijven die werk maken van mvo-beleid, coöperaties op het gebied van duurzaamheid en vele buurtinitiatieven.

Verbinding leggen

Joost Clarenbeek, senior adviseur sociale economie bij KplusV: "Het ontbreken van sociaal ondernemen op de bestuursagenda is een gemiste kans. Want lokale overheid en sociaal ondernemers hebben elkaar nodig. Zij vinden elkaar in het realiseren van maatschappelijke doelen. Uit idealisme en maatschappelijke betrokkenheid werken deze ondernemingen vaak aan doelen die samenvallen met beleidsdoelstellingen. Dat kost overheden niets." Toch hebben sociale ondernemingen de (lokale) overheid wel nodig, stelt auteur en specialist Petra Hoogerwerf: "Lokale overheden hebben de sleutel in handen waarmee voor sociaal ondernemers deuren opengaan. Alleen al via het netwerk en overzicht dat een gemeente heeft, kan ze prima de verbinding leggen. Social impact bonds zijn ook een voorbeeld van hoe overheid en sociaal ondernemer doelgericht kunnen samenwerken. Daarnaast kan de gemeente bij inkoop een voorkeurspositie geven aan leveranciers met een aantoonbaar maatschappelijk profiel."

Proactief samenwerken

Dat de meeste collegeakkoorden geen expliciete aandacht schenken aan sociaal ondernemerschap, verhindert gemeenten natuurlijk niet deze handschoen alsnog op te pakken. Hoogerwerf: "Een omschakeling in het denken, helpt gemeenten handen en voeten te geven aan de participatiesamenleving. Met het traditionele denken van de overheid als eigenaar van maatschappelijke problemen, doen gemeenten zichzelf tekort. Proactieve samenwerking met (sociale) ondernemingen zou een belangrijke pijler moeten zijn onder het maatschappelijke beleid van elke Nederlandse gemeente."

Download hier het onderzoek bij 25 gemeenten.