Leerpunten uit rekenkameronderzoek VTH

Met speciale aandacht voor beleid en kwaliteitsborging

In meerdere gemeenten zijn de afgelopen jaren rekenkameronderzoeken uitgevoerd naar vergunningverlening, toezicht en handhaving. Hierbij is een veelgehoord geluid dat er willekeur bestaat bij vergunningverlening en handhaving. Uit onderzoek van KplusV blijkt nu dat dit geluid vaak niet terecht is. Wel zijn beleid en kwaliteitsborging voor verbetering vatbaar.

Waar wringt de schoen?
Een rekenkamercommissie bepaalt grotendeels de eigen onderzoeksagenda, maar laat zich ook voeden door de gemeenteraad. In veel commissies hebben raadsleden zitting, wat zorgt voor een goede verbondenheid met de politiek. Maar hierin schuilt ook een risico: regelmatig start de rekenkamercommissie een onderzoek op basis van casuïstiek die de raad heeft ingebracht. Vaak zijn dit incidenten, terwijl een rekenkameronderzoek eerder over structurele problemen zou moet gaan.

Natuurlijk kan een onderzoek dat is gestart vanuit een individueel signaal, leiden tot goede resultaten voor de gemeente. Maar waar rook is, is nog niet meteen vuur. Een dakkapel waarvoor de een wel een vergunning heeft gekregen en de ander niet. Of gemeentegrond bijtrekken bij de tuin, waarbij in het ene geval wel wordt opgetreden en in het andere geval niet. Aan dit soort incidenten hoeft niet per se een structureel probleem ten grondslag te liggen.

Hoe verloopt een rekenkameronderzoek?
Bij een rekenkameronderzoek wordt VTH op drie punten beoordeeld: de rechtmatigheid, de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het beleid. In alle onderzoeken naar handhavingstaken zien we dat duidelijke beleidsdoelstellingen en goede informatievoorziening naar de raad (en dus naar het publiek) ontbreken. Dit versterkt het beeld van willekeur. In ons onderzoek zien we echter nergens dat het beleid onrechtmatig was of dat willekeur een rol speelde. Wel bleken protocollen en werkinstructies onvolledig of niet actueel, waardoor de kwaliteitsborging van werkprocessen niet toereikend is. Dat kan willekeur in de hand werken en daar valt dus winst te behalen.

De doeltreffendheid van handhaving is lastig te beoordelen, doordat er nauwelijks concreet meetbare doelstellingen zijn vastgelegd. En als die er al zijn, dan ontbreekt een nulmeting of parallelgroep, waardoor het effect niet vast te stellen is. Of een beleid doeltreffend is, wordt daarom in rekenkameronderzoeken veelal afgeleid uit andere toetsen. Is er een proces waarin de uitvoering voortdurend wordt gemonitord en waarin de resultaten van de uitvoering worden geanalyseerd?

Ook de doelmatigheid van handhaving laat zich moeilijk onderzoeken. Bij een beoordeling van benchmarks zijn de kengetallen vaak verschillend opgebouwd en dat maakt het moeilijk vergelijken. De rekenkamercommissie kan er wel voor kiezen op een indirecte, kwalitatieve manier te testen. Bijvoorbeeld door te bekijken hoe toezicht wordt gepland en uitgevoerd, en of er efficiënte technieken en methoden worden toegepast.

Wat kan anders, beter?
Volgens ons kunt u als gemeente een aantal leerpunten trekken uit de rekenkameronderzoeken. Doe er uw voordeel mee:

• Zorg ervoor dat de gemeenteraad – zeker na de verkiezingen van 19 maart – goed op de hoogte is van het taakveld.
• Zoom in op veelvoorkomende geluiden over rechtsongelijkheid en willekeur bij VTH. Geef aan wat de beleidsdoelen zijn en wat handhaving in de praktijk betekent. Maak ook duidelijk dat die praktijk complex is. En dat ogenschijnlijke willekeur geen willekeur is, maar gebaseerd op bepalende verschillen die vastliggen in de regelgeving.
• Als het tot een rekenkameronderzoek komt, denk dan mee met de rekenkamercommissie over de onderzoeksafbakening en -periode. Geef hierbij aan voor welke vraagstukken de gemeente staat en binnen welke context de onderzoeksaanbevelingen moeten landen.

Meer weten?
Wilt u meer informatie over dit onderwerp, of onze ondersteuning hierbij? Neem dan contact op met Bas Grol.