Koningsdag in Emmen: scenario Holocaustmuseum voorkomen

Toen koning Willem-Alexander koos voor Emmen als locatie om zijn verjaardag op 27 april te vieren, waren velen verbaasd. Hoe kan het dat een gemeente die onderaan bungelt in lijstjes wordt beloond met een koninklijk bezoek? Burgemeester Eric van Oosterhout vertelt over zijn missie en de betekenis van Koningsdag in zijn gemeente, dat feestelijk en ordentelijk moet verlopen.

Emmen staat erom bekend niet de meest gewilde gemeente van Nederland te zijn. Volgens de Atlas voor Gemeenten is de Drentse stad de minst aantrekkelijke woongemeente. Dat komt niet wegens een gebrek aan groen, maar bijvoorbeeld omdat er minder culinaire faciliteiten zijn dan elders. Burgemeester Eric van Oosterhout (PvdA) geeft toe dat Binnenlands Bestuur niet de eerste is die hierover begint, waarna een positiever geluid klinkt: ‘Uit recent onderzoek blijkt dat Emmen na Groningen de gezondste stad van Nederland is om in te wonen.’

Maar dat Atlas-lijstje achtervolgt Emmen wel, biecht van Oosterhout op. ‘Het is natuurlijk ook maar een lijstje, dus het gaat erom hoe mensen onze gemeente zelf ervaren. En als er een mogelijkheid komt om Emmen anders in de kijker te zetten, dan laten we die ons niet ontlopen. Koningsdag is zo’n royale kans.’ Koning Willem-Alexander komt op 27 april met zijn familieleden naar Emmen voor zijn verjaardagsfeest. Voor de gemeente is het een ideale vorm van citymarketing – alleen al naar de live-registratie van de NOS kijken zo’n twee miljoen mensen.

Van Oosterhout denkt het zijne van de negatieve kwalificaties over zijn stad. Hij ervaart dat Emmenaren plezierig wonen en trots zijn op hun gemeente. ‘Bedrijven komen hier graag naartoe. Er komen nu ook veel mensen uit het westen hier wonen. De prijs-kwaliteitsverhouding is beter en er zijn hier meer woningen.’ Is deze Koningsdag dan wel nodig? ‘De verkoop van onze gemeente gaat goed, maar tegelijkertijd is er altijd ruimte [voor verbetering, red.].’

Solliciteren op het paleis

Sinds zijn aantreden in 2013 bezoekt Willem-Alexander op Koningsdag ieder jaar een andere 100.000-plus gemeente. Het evenement is vergelijkbaar met een festival waar tienduizenden bezoekers op afkomen. Aan de toekenning ervan gaat een lange periode vooraf, erkent ook Van Oosterhout. ‘In de coronatijd had ik het er soms in de wandelgangen over met Jetta Klijnsma, onze Commissaris van de Koning. We zouden als Drenthe aan de beurt kunnen komen en zij vroeg mij: zou dat niet eens wat voor Emmen kunnen zijn?’

Begin vorig jaar gooide Klijnsma (PvdA) het idee op bij de entourage van de koning. Van Oosterhout: ‘Zo is het balletje gaan rollen. We zijn twee keer langsgeweest op Paleis Noordeinde in Den Haag. De eerste keer voor een oriënterend gesprek en de tweede keer als op een soort sollicitatiegesprek. En je kan dan niet meteen een projectplan neerleggen, want het moet allemaal nog geheim blijven.’

De twee Drentse bestuurders spraken met Eric Verwaal, toen nog Algemeen Secretaris van de Dienst Koninklijk Huis, en Freek Manche, het plaatsvervangend hoofd van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD), die daar verantwoordelijk is voor het Koninklijk Huis. ‘Je vraagt er niet naar of andere gemeenten in de race zijn en je vertelt over je idee en verhaal. Ik weet ook werkelijk niet hoe zij het uiteindelijk besloten hebben. Je merkt wel dat de koning van achter de schermen meedenkt en dat het niet alleen een ambtelijke overweging is.’ Vlak voor de zomer gaf Willem-Alexander er een klap op en kwam de RVD ermee naar buiten. Van Oosterhout: ‘Normaal gesproken wordt het later bekendgemaakt, maar nu was het vroeg. Wij waren daar tevreden mee, want we wilden er ook vroeg over communiceren. De eerste reacties in onze gemeente waren positief.’

Veel bewoners vinden het een eer dat de koninklijke familie de verjaardag van de monarch in Emmen komt vieren, aldus de burgemeester. ‘Er kwam laatst een vrouw van 92 jaar oud naar me toe met tranen in de ogen. Ze zei: “dat ik dit nog mag meemaken”. Ik had niet verwacht dat mensen zo om Koningsdag zouden geven. Laatst liep ik met de adjudant van de koning samen over de markt en ook toen kwamen er mensen spontaan op ons af om te vertellen hoe leuk en mooi ze het vinden dat de Oranjes naar Emmen komen.’

Wat is de kernboodschap van het programma? ‘We hebben meer dan vijfhonderd ideeën van burgers gekregen. In de optocht van de Oranjes gaat het om trots, ruimte en energie. Als je kijkt naar datgene wat je wil laten zien uit je gemeente, dan moet je ook rekening houden met hoe je dat aan het voetlicht brengt. Er kijken toch twee miljoen mensen via televisie en online. Pratende mannen in een pak, dat gaat altijd fout, dus je moet het op een leuke manier vertellen. Wij gaan daarvoor de hoogte in. Meer kan ik nog niet zeggen.’

Onverwachte kosten

Gemeenten die Koningsdag organiseren, werken zich vaak in de nesten voor wat de kosten betreft. Ook in Emmen stegen die onverwacht. ‘We gingen uit van een begroting van 1,5 miljoen euro. De provincie betaalt één miljoen en de gemeente was voor vijf ton aan zet. Maar door de hoger uitgevallen productiekosten van festivals bleek dat we er geld bovenop moesten doen. We werken samen met een productiebedrijf en uiteindelijk komt er dan toch 800.000 euro bij, waarvan drie ton bestaat uit lokale beveiligingskosten. Op onze jaaromzet van 500 miljoen euro als gemeente is dat bedrag nog te doen. Een feestje als dit mag wat kosten en de raad heeft dat ingezien. Op de PVV en GroenLinks na was iedereen voor.’

Thans is Koningsdag in Emmen begroot op twee miljoen euro. Van Oosterhout is tevreden. ‘De koning loopt op zaterdag door Wildlands, de mooiste dierentuin van Nederland. De directeur wil mij wel zoenen, want dat is ideale marketing voor hem. Ook vertellen journalisten op tv wat er allemaal te doen en te zien is in Drenthe.’ Hoe wil hij het effect van de dag straks gaan meten? Hij houdt zich vast aan gemeenten die Koningsdag organiseerden en nadien een goede uitkomst meldden. ‘In Zwolle en Dordrecht, die hebben een marketingonderzoek gedaan van het na-ijleffect van hun Koningsdag, viel het naderhand positief uit.’

Israël en Gaza

Van Oosterhout merkt niet dat de veiligheidsfactoren rond kroonprinses Amalia zorgen voor extra veiligheidsmaatregelen. Wel is er een andere zorgenpost. ‘Het conflict tussen Israël en de Palestijnen helpt momenteel niet bij dit soort grote evenementen. Koningsdag is een magneet voor veel groeperingen om hun boodschap duidelijk te maken, dus ook de anti-Israël-activisten. We houden daar rekening mee, net als met andere demonstranten.’ Het Republikeins Genootschap - thans ‘Republiek’ – komt altijd met een groep protesteerders. Die krijgen hun eigen vak, zoals gebruikelijk. ‘Deze groep valt nog wel mee, het gaat om de anderen,’ zegt Van Oosterhout, er aan toevoegend: ‘Je moet er niet van wakker liggen, je moet eraan werken.’

De gemeente bereidt zich met deskundigen voor om een scenario zoals de opening van het Nationaal Holocaustmuseum te voorkomen. Op 10 maart werd die ceremonie in Amsterdam verstoord door anti-Israël-demonstranten. ‘Onlangs hebben wij voor een optreden van Lenny Kuhr ook al voorzorgsmaatregelen moeten nemen. Dat is best treurig, maar we doen het zeker. En met die ervaring kun je ook weer richting Koningsdag. Dat evenement staat in de schijnwerpers en dus kan je erop wachten dat zoiets naar Emmen komt.’

Terug naar het feest. De gemeente heeft eveneens een budget vrijgemaakt voor ruim 180 buurtinitiatieven van burgers. ‘Alleen al het dorp Emmer Compascuum heeft zestien initiatieven ingediend. Van bierfeesten tot barbecues tot sportwedstrijden. Allen zijn toegekend,’ meldt de fiere burgemeester. Veel stadswijken en omliggende dorpen worden door de bewoners versierd. ‘Er zijn ongetwijfeld mensen tussen die niks hebben met de koning, maar we zien toch dat veel Emmenaren er positief mee bezig zijn. De sfeer in de stad is echt optimistisch: wij houden wel van een feestje.’