Onrecht is herstelbaar

In bijna elke grotere gemeente in Nederland en België bestaat een museum dat een koloniale collectie bevat. Dan gaat het om allerlei voorwerpen, archieven maar ook om menselijke resten. Het zijn bezittingen die ooit verzameld zijn door koloniale ambtenaren, militairen, ondernemers, brengers van het Woord, wetenschappers en avonturiers. De laatste decennia is de discussie steeds sterker geworden of deze kunst vrijwillig is afgestaan of is geroofd.

De grote specialist op het terrein van koloniale collecties en teruggavekwesties is historicus Jos van Beurden. Na zijn proefschrift uit 2016 heeft hij nu een boek g eschreven waarin hij de stand opmaakt. Hoe en wanneer zijn deze koloniale collecties in de Lage Landen gekomen? Is het allemaal roofkunst en hoe gaat teruggave in zijn werk? Van Beurden schetst de lezer aan de hand van heel veel voorbeelden hoe musea in de jaren ’70 met deze problematiek gaan worstelen en aandacht kregen voor herkomstonderzoek. Er volgen de eerste zuinige teruggaves door Nederland en België. Indonesië, Suriname, de Caraïbische eilanden, Rwanda en Burundi kunnen de moeizame onderhandelingen niet naar hun hand zetten. Van Beurden laat zien hoe bij recentere teruggaves dit veranderd is. Er komt in veel gevallen meer een dialoog op gang tussen de voormalige kolonisatoren en gekoloniseerden.

Hij komt met het mooie droombeeld aanzetten van een grote ronde tafel waarop een voorwerp ligt. Om die tafel zit iedereen die een band heeft met het voorwerp. Aan de tafel is iedereen elkaars gelijke en luistert iedereen naar elkaar. Uiteindelijk beslissen ze samen over de toekomst van het voorwerp en kiezen ze waar dat het beste op zijn plaats is. Dit kan volgens Van Beurden als we afleren om elkaar te wantrouwen, werken aan gelijkwaardigheid en oprecht streven om onrecht ongedaan te maken en terug te geven. Dan zijn we nog niet klaar. Van Beurden haalt Wayne Modest, de inhoudelijk directeur van Het Nationaal museum van Wereldculturen aan. Modest zegt: ‘Teruggave is niet het lastigste van de dekolonisatie van onze collecties. Het lastigste is de wetenschap dat zo’n teruggave niet morgen is afgerond maar iets van jarenlange adem wordt, en daar krijg ik soms buikpijn van’.

Van Beurden heeft een mooi boek geschreven. Het is belangrijk gezien de thematiek en zijn uitputtende overzicht van het ongemakkelijke koloniale erfgoed. Het boek vraagt wel iets van de lezer omdat Van Beurden eindeloos voorbeelden noemt. Zijn boek is niet theoretisch en analytisch van aard. Maar het is een Fundgrube voor wie meer wil weten over koloniale collecties in de Lage Landen en de eventuele teruggave daarvan.