Kippen zonder kop
‘Bent u nou een trendwatcher of gewoon heel erg rechts?’ Die vraag stelt onze redacteur Sandra Olsthoorn aan futuroloog Adjiedj Bakas in een interview in de special ‘Ambtenaar van de toekomst’ in Binnenlands Bestuur 51/52 (vanaf pagina 35).
De scherpe vraag werd gesteld terwijl Bakas bezig was met een gloedvol betoog over de overheid van de toekomst. Bakas stelt vooral dat de overheid met heel veel dingen moet stóppen. En zo is het. De huidige kabinetsoperatie van snijden in de overheid is vooral ingegeven door bezuinigingsmotieven. Maar ook op de langere termijn zal blijken dat de overheid haar takenpakket fors moet afbouwen.
Er is geen keus: los van de politieke vraag of je vindt dat een overheid veel of weinig moet doen, nopen de vergrijzing en de daaraan gepaard gaande krapte op de arbeidsmarkt onherroepelijk tot een slankere overheid. De tijd waarin de staat de burger van de wieg tot het graf verzorgde en de overheid als een soort geluksmachine kon worden beschouwd, is voorgoed voorbij.
Aan verre en abstracte visies over de toekomstige rol van de overheid is geen gebrek, is op diverse plekken in onze special te lezen. Zo bestaan overheidsorganisaties en beleidsstukken over een tijdje helemaal niet meer, zijn er virtuele gemeenschappen ontstaan waarin burgers schouder aan schouder met ambtenaren optrekken, zullen overheidsmedewerkers veel minder dan nu gebonden zijn aan politieke spel regels; kortom het volledige ambtenarenkorps ontwikkelt zich als vanzelf tot een oplossingsgerichte machine - net zo makkelijk.
Maar hier wringt de schoen behoorlijk. Want er is een ernstig gebrek aan discussie over de vraag wat de overheid in de toekomst nog wel en wat niet (meer) moet doen. Hier ligt natuurlijk een taak weggelegd voor onze vaderlandse politici, want wie anders dan zij moeten de overheid van straks vormgeven? We moeten echter constateren dat in Den Haag over heel veel wordt nagedacht, maar dit vraagstuk zit er niet bij.
Jan Schinkelshoek, ex-Tweede Kamerlid namens het CDA, constateert in een essay vanaf pagina 48 terecht dat de goedbedoelende dames en heren rondom de Hofvijver vooral bezig zijn achter zichzelf, de publieke opinie en de media aan te hollen. Als je een stapje terug doet, kan je niet anders concluderen dan dat ze alleen maar bezig zijn verwachtingen te creëren die door de overheid in toe nemende mate niet waar te maken zijn.
Het zou verstandiger zijn als onze parlementariërs van links tot rechts de geesten rijp maken voor een overheid die jammer maar helaas ook eens ‘nee’ moet verkopen. En dat ze nadenken over de vraag wat de overheid in - zeg - 2020 nog wél moet doen. En hóe.
En tegen die kiezers zeggen dat je net zo veel belasting moet blijven betalen, minder pensioen krijgt en ook nog eens minder diensten geleverd krijgt van de overheid; dat is een verhaal wat een politicus stemmen kost. Dus juist politici die dit wel zouden aandurven zullen of niet herkozen worden of herkozen worden met minder stemmen wat weer afbreuk doet aan de machtsbasis en het gezag wat de desbetreffende politicus krijgt toebedeeld.
Ergo, er zal niets veranderen totdat de wal het schip zal keren: als het geld echt op is zullen dit soort pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden. Eigenlijk zijn het dan ook gene keuzes meer maar moeten we wel omdat we anders als land failliet gaan.
In een meritocratie i.p.v. een democratie zou dit geen probleem zijn maar dat systeem heeft weer andere nadelen.