Autonomie bij kiezen fractienaam

Tientallen partijen – ook veel nieuwe – hebben zich aangemeld voor de verkiezingen van de Tweede Kamer. En dan doet zich altijd het verschijnsel voor dat volksvertegenwoordigers zich willen aansluiten bij nieuwkomers. In de gemeenteraad van Veenendaal wilde een uit de D66-fractie getreden raadslid verder bij de nieuwe partij DENK.

De gemeenteraad van Veenendaal heeft echter in zijn reglement van orde – zoals vele gemeenten op aangeven van een modelregeling van de VNG – de norm staan dat afgesplitste raadsleden worden aangeduid met hun persoonsnaam en daarvoor de aanduiding Fractie. Dus Fractie-Jansen of Fractie-Pietersen. Het oud-D66-raadslid maakte hiertegen bezwaar en wilde in de gemeenteraad van Veenendaal gaan opereren onder de naam DENK. Is dit nu een gerechtvaardigd en in te willigen verlangen?

Beslissend is de vraag of deze normstelling in het reglement in afdoende mate voorziet in afwijkende situaties. In de eerste plaats kan het voorkomen dat een afgesplitst raadslid voornemens is om zich aan te sluiten bij een andere fractie uit de gemeenteraad. Hier geldt dan dat individuele volksvertegenwoordigers aanzienlijke ruimte toekomt om te beslissen over hun wijze van opereren in de raad. Het verbod van last impliceert dat derden geen zetelafstand en stemgedrag kunnen afdwingen en het is op die grond dat er maximale ruimte voor volksvertegenwoordigers moet zijn tot politieke hergroepering, wijziging in fractiesamenstelling en ook derhalve in naamvoering.

Het is op grond van doelmatigheidsoverwegingen raadzaam in wet en reglementen er enige orde te scheppen, maar voorop moet blijven staan dat deze ordening de vrijheid van de individuele volksvertegenwoordiger zo weinig mogelijk mag aantasten. Het gehele stelsel van Kieswet en Gemeentewet is gebaseerd op de gedachte dat door de keuze van de kiezer een volksvertegenwoordiger zijn of haar mandaat verwerft. Daaruit vloeit een maximale autonomie voort voor de keuze van het te hanteren politieke profiel. Dit stelsel impliceert dat een afgesplitst raadslid de mogelijkheid moet behouden om zich aan te sluiten bij een van de andere fracties in de gemeenteraad. Bij reglement kan een dergelijke keuze niet worden belemmerd.

Indien de mogelijkheid om te kiezen voor aansluiting bij een andere fractie betekenisvol is, dan kan ook de naamvoering van een niet vertegenwoordigde, maar wel landelijk geregistreerde groepering niet worden tegengehouden. Verdedigbaar is dat het hier moet gaan om een groepering waarvan de naam is geregistreerd en derhalve is getoetst door de daartoe bevoegde instanties.

Er bestaat in ons stelsel een grote vrijheid om namen te kiezen voor politieke groeperingen. Desondanks is er een marginale toets. Dergelijke namen mogen niet strijd zijn met de publieke orde en dus bijvoorbeeld niet geheel of grotendeels overeenkomen met bestaande naamvoeringen. Bij aansluiting van een afgesplitste volksvertegenwoordiger bij een andere in de raad opererende fractie of bij een aansluiting bij een landelijk geregistreerde politieke groepering die niet in de raad is vertegenwoordigd, blijft het registratiestelsel echter geheel in tact.

De norm uit het reglement van orde van de gemeente Veenendaal ziet op de afgesplitste raads leden die niet een dergelijke aansluiting zoeken, dus niet bij een bestaande fractie in de raad of bij een landelijke geregistreerde partij. Voor die gevallen is deze norm adequaat en ordenend. De norm mag zich echter niet richten op de beide andere gevallen van aansluiting. Is dat wel de consequentie van deze norm dan ontstaan aanzienlijke spanningen met de uitgangspunten zoals opgenomen in Grondwet, Kieswet en Gemeentewet, in het bijzonder voorvloeiend uit het verbod van last.

Om die reden moet de naamvoering DENK door de gemeenteraad van Veenendaal worden ingewilligd.