‘Ik ga niet weg, ik ga ergens naartoe’

Commissaris van de koning John Jorritsma verruilt volgende week het provinciehuis in Leeuwarden voor het burgemeesterschap van Eindhoven. Zijn bloed gaat sneller stromen van de daadkracht en dynamiek in de lichtstad.

De ene commissaris van de koning gaat dit voorjaar op sollicitatie bij de andere commissaris van de koning. Hebben de heren nog nooit meegemaakt. Commissaris in Fryslân John Jorritsma heeft namelijk net als vijftien anderen zijn zinnen gezet op het burgemeesterschap van Eindhoven. Daarvoor moet hij wel een goede indruk maken op zijn Brabantse collega Wim van der Donk.

Het gaat hem gemakkelijk af. Ook de vertrouwenscommissie in Eindhoven valt in een geheim gehouden Brabants kasteeltje voor de bijna zestigjarige bestuurder uit Tytsjerk. Toch is menigeen met stomheid geslagen als de Eindhovense gemeenteraad op 31 mei de VVD’er Jorritsma voordraagt als opvolger van Rob van Gijzel. Behalve John Jorritsma. ‘Ik zou mijn sollicitatiebrief ook boven op de stapel hebben gelegd.’

Wat bezielde de commissaris van de koning in Fryslân om te kiezen voor Eindhoven? Harder werken, onbarmhartig in de schijnwerpers en ook nog eens minder verdienen. John Jorritsma: ‘Carrièredrift is het niet; het draait om begeestering voor de stad en de dynamiek van de regio. Toen ik in maart de profielschets las, dacht ik: overal staat John Jorritsma! Dat klinkt arrogant, maar Brainport Next Generation, metropoolomgeving, regioburgemeester, veiligheidsregio, kennis van de bestuurscultuur in Brabant, verbinding zoeken met de samenleving – het was op mijn lijf geschreven.

Ik heb de stad en de regio als Statenlid en burgemeester van Cranendonck, maar vooral als directeur van de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij goed leren kennen. Ik heb een paar vertrouwelingen gevraagd wat ze van een eventuele sollicitatie zouden vinden. Ze waren enthousiast omdat de verbindende rol van burgemeester in zo’n stad bij mij past. En als ik vervolgens meedoe, dan wil ik winnen ook.’

Bonkend hart
‘Ik ga niet weg, ik ga ergens naartoe’, omschrijft John Jorritsma zijn unieke overstap van provincie naar gemeente. Alleen Schelto Patijn ging hem in 1984 voor, toen deze als commissaris in Zuid- Holland burgemeester van Amsterdam werd. ‘Als je vertrekt, ben je er klaar mee. Ik ben niet klaar. Drie dagen na mijn installatie word ik 60, maar mijn hart bonkt als dat van een 49-jarige. Wie mag op die leeftijd nog aan zo’n uitdaging beginnen?’

Hij neemt bijna veertig jaar bestuurlijke ervaring mee. ‘Maar het mooie van ergens opnieuw beginnen, is dat je nieuwe ervaringen opdoet. Elke stad, provincie of organisatie is gebaat bij bestuurders die nieuwsgierig zijn naar het onbekende. Ik heb een prachtige tijd gehad in Fryslân, maar als je op mijn leeftijd nog een nieuwe stap mag maken, dan moet je dat geschenk met beide handen aanpakken. Ik had als commissaris een volle maar geen drukke baan. Ik had tot mijn 70ste op de automatische piloot verder kunnen gaan, maar dat zit niet in mij. Ik ken praktisch ieder dossier, maar dat hoeft echt niet. Ik had ook kunnen zeggen: “Dat is het feestje van de gedeputeerden.”’

Jorritsma’s eigen ‘feestje’ in het provinciehuis aan de Leeuwarder Tweebaksmarkt was de periodieke speurtocht naar de beste burgemeesters voor Fryslân. ‘Tijdrovend maar dankbaar en leuk werk. Ik overdrijf niet als ik zeg dat ik soms zestien gesprekken heb gevoerd voor één burgemeesterspost. Stak ik zo’n drie uur per kandidaat in.’

Jorritsma heeft als commissaris in Fryslân 12 kroonbenoemingen gedaan, 24 waarnemers benoemd en 19 burgemeesters herbenoemd. Iedere commissaris kiest daarbij zijn eigen koers. De wet zegt er niets over. Jorritsma stelde bij waarnemingen altijd twee kandidaten voor, andere commissarissen houden het bij één. Jorritsma: ‘U krijgt mijnheer Jansen, bam, klaar. Dat zit niet in mij. Ik ben een mensenmens en ik wil gewoon dat er verbinding wordt gemaakt. Als je twee kandidaten voorstelt, dan heeft de gemeenteraad wat te kiezen en heeft de kandidaat het gevoel: hé, ze wilden mij graag hebben. Dat is zo belangrijk.’

Breder beeld
Oud-Kamerlid en burgemeester Dick de Cloe zei in een interview met Binnenlands Bestuur dat gemeenteraden bij kroonbenoemingen alle sollicitatiebrieven bij de commissaris zouden moeten opeisen. ‘Als er een lijst van 25 burgemeesterskandidaten is, dan moeten ze niet braaf ja knikken als de commissaris met zes kandidaten aankomt. Dan zijn ze geen knip voor hun neus waard’, aldus De Cloe.

Onzin, vindt Jorritsma. ‘De vertrouwenscommissie kreeg alle namen van de sollicitanten onder ogen. Ik presenteerde altijd zes of zeven benoembare kandidaten. Als de vertrouwenscommissie ze allemaal had willen zien, zou ik daar bezwaar tegen hebben ge- maakt maken. De commissaris heeft ze gesproken, heeft referenties getrokken en fiscaal en justitieel onderzoek gedaan. Ik heb ook een breder beeld. Ik kijk naar het profiel, naar de omgeving en naar de persoon. Er moet ook een klik zijn met mij als commissaris. Wordt de gemeente gelukkig met hem of haar, wordt die persoon gelukkig?’

Jorritsma las na sluiting van de sollicitatieprocedures in de weekeinden in totaal zo’n driehonderd sollicitatiebrieven. Goede, slechte en niet zelden doorspekt met verschrikkelijke taalfouten. ‘“Hebt u de brief nagelezen”, vroeg ik dan. “Ja, ja.” “Heeft u hem ook aan uw partner laten lezen?” “Jazeker.” “Toch wel schokkend dat er dan zo veel fouten in staan.” Iemand is op zo’n moment totaal van het pad en hoe herpakt hij zich dan? “U praat wel veel”, zei ik ook wel. Hoe gaat iemand om met zo’n opmerking? Soms wist je na vijf minuten dat het niets zou worden. Hadden we het daarover. Of een sollicitant was zo zenuwachtig dat er geen woord uitkwam. Dan moet je je afvragen of iemand wel in de raadszaal voor de troepen kan staan.’

Jorritsma mocht ook graag een beetje apart uit de hoek komen. ‘Vroeg ik à la Columbo, terwijl ik de sollicitant uitgeleide deed: “O ja, wat voor auto rijdt u trouwens?” Verbouwereerd gezicht. Hoezo, waarom? Komt er een merk uit, denk ik: ah … zo’n type.’ Wat voor auto rijdt hij zelf? ‘Audi.’ Ah, die vier ringen zullen eens níet pal achter de bumper opdoemen in je achteruitkijkspiegel.

Romantisch gevoel
Nooit spijt gehad van een burgemeestersbenoeming? John Jorritsma: ‘Burgemeesters zijn en blijven mensen. Ze maken fouten en hun leven verandert. Met de wijsheid van de terugblik moet je vast stellen dat sommige mensen uiteindelijk toch niet dat hebben kunnen bieden wat de gemeenteraad en ik hadden verwacht. Dat gebeurt in het bedrijfsleven ook, maar daar praat niet iedereen over.’

Hij noemt de eilanden. ‘Eén keer een amoureuze ervaring in een duinpan maakt je nog niet geschikt voor het burgemeesterschap van dat eiland. Mensen willen er met een overdreven romantisch gevoel naartoe, maar als de veerdienst van Doeksen of Wagenborg is vertrokken, dan ben je opgesloten op dat eiland. En dan is het een kleine wereld hoor. De culturen op die eilanden zijn fantastisch, maar het zijn wel eilanders en jij blijft altijd badgast.’

De kans om als burgemeester te mislukken, is op een Waddeneiland groter dan op het vasteland, weet Jorritsma. Burgemeester Yorick Haan van Vlieland werd drie jaar geleden van het eiland geslagen na een buitenechtelijke escapade en op Schiermonnikoog vertrok Sjon Stellinga vorig jaar na een affaire met een beleidsmedewerkster. Volgend jaar krijgen deze eilanden weer kroonbenoemde burgemeesters. ‘Ik zou het er niet bolwerken. Je moet een leeuw niet in een vogelkooitje stoppen. Daar ben ik te gedreven en te ambitieus voor’, erkent Jorritsma.

En dan is Eindhoven (volgens het Amerikaanse Forbes in 2013 de innovatiefste stad van de wereld) the place to be. De commissaris van de koning: ‘Ik heb in Fryslân ontzettend veel mooie dingen beleefd en bereikt, maar hoe je het ook wendt of keert: je zit in de periferie van de economische dynamiek. Als je in die hitte wilt zitten, dan moet je niet naar het noorden gaan. Maar ik heb mijn ei hier meer dan voldoende kwijt gekund. We hebben bijvoorbeeld de noordelijke innovatieagenda opgezet. Daar ben ik enorm trots op, maar ik moet eerlijk zijn: het heeft heel lang geduurd voordat provincies, steden, bedrijfsleven en kennisinstanties bereid waren om hun portemonnee te trekken.’

Pinautomaat
De provincie Fryslân kan na de verkoop van zijn Nuon-aandelen (opbrengt 1,3 miljard) gul zijn, maar de rijkdom heeft een keerzijde, heeft Jorritsma ervaren. Krijgt de ene gemeente wat, dan wil de andere ook wat, liefst met de provincie als pinautomaat.

Jorritsma: ‘Dankzij de rijkdom van de provincie kan er veel, maar gemeenten worden er weleens lui van. Ik onderken direct dat zij het veel moeilijker hebben dan de provincie, maar daarom is het essentieel dat gemeenten zichzelf verder professionaliseren door schaalvergroting.’

En dat gebeurt onvoldoende, meent Jorritsma. Toen hij in 2008 in Leeuwarden kwam, telde de provincie 31 gemeenten, nu zijn dat er 24. Jorritsma: ‘In 2018 gaan we naar minder dan twintig gemeenten, maar ik denk dat het perspectief voor Fryslân tussen de acht en twaalf gemeenten is. Kan prima. Kijk naar Súdwest Fryslân, de grootste gemeente in oppervlakte van Nederland. Na de herindeling in 2018 met vijftien dorpen van Littenseradiel heeft Súdwest Fryslân 82 duizend inwoners en 74 kernen. Hun kernenbeleid is fantastisch. En geloof mij: het zal de inwoner van Scharnegoutum een zorg zijn wie de burgemeester of de wethouder is; hij wil een redelijk ozb-tarief, dat het vuil wordt opgehaald, dat de zorg in orde is en dat de openbare ruimte fatsoenlijk wordt onderhouden.’

De schaalvergroting in Fryslân verloopt op zijn elfendertigst. Het is niet voor niets een Fryske uitdrukking (de oude Staten, bestaande uit de afgevaardigden van elf steden en dertig grietenijen, beraadslaagden op hun dooie akkertje). ‘Maar het heeft ook een positieve ondertoon’, zegt John Jorritsma. ‘Het gaat langzaam maar zeker. Het duurt even voordat een zaadje ontkiemt, maar als het eenmaal groeit, dan groeit het ook. Als je dat zaadje er vanuit de Randstad ingooit, dan is de Fries daar afkerig van. Het moet hier wel hikke en tein wêze: het moet van de Friezen zelf komen. Eigenlijk heel mooi, hoewel ik er soms ook mijn bedenkingen bij heb gehad. Maar ik kwam hier niet om de Fryske cultuur te veranderen. Ik wil niet klinken als een grijsgedraaide langspeelplaat, maar de Friezen klappen met de handen in hun zakken. Niemand hoort het.’

Jorritsma: ‘Het MKB hier is zó goed, we hebben hier de mooiste parels in de maakindustrie, maar niemand die ervan hoort. Be good and tell it! Dat doet Eindhoven beter. Als je ziet hoe die stad bijvoorbeeld design heeft ontwikkeld en zichzelf wereldwijd in de etalage zet. Daar gaat mijn bloed sneller van stromen. Dat heeft te maken met trots en durf. Hebben de Friezen ook, maar in al hun bescheidenheid.’

CV
John Jorritsma werd op 16 september 1956 geboren in Bolsward. Hij was van 1987 tot 1991 gemeentesecretaris in Loenen aan de Vecht en van 1991 tot 1997 secretaris in de Brabantse gemeente Sint Oedenrode. Van 1997 tot 2002 was Jorritsma burgemeester van Cranendonck. Van 1994 tot 1998 was hij ook lid van de staten van Noord-Brabant. Van 2002 tot 2008 was Jorritsma directeur van de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij. In mei 2008 werd hij benoemd tot commissaris van de koningin in Fryslân. Op 13 september wordt John Jorritsma geïnstalleerd als burgemeester van Eindhoven.