‘Je moet ook nee durven zeggen’

Ina Sjerps nieuwe gemeentesecretaris Rotterdam

‘Je hart gaat open als je op een zomeravond Rotterdam binnenrijdt’, zegt de gemeentesecretaris in spe van de grootste havenstad van Europa Ina Sjerps (58). ‘Ik reed in juni een paar keer ‘s avonds naar Rotterdam voor mijn sollicitatie. Het zachte avondlicht dat over de bruggen en het water schijnt. Ik wil er ook zo snel mogelijk gaan wonen, het liefst nog voor ik op 1 september begin. Dat heb ik hier in Apeldoorn ook gedaan. Je bent meteen onderdeel van de stad; het voelt meteen anders.’ Het liefst op de 30ste verdieping langs de Nieuwe Maas op de Kop van Zuid of misschien wel op het herboren Katendrecht. ‘Ik ben gek op water. Gelukkig had ik hier het Apeldoorns Kanaal’, lacht de gemeentesecretaris van de Gelderse gemeente.

Een koopflat op de Kop van Zuid wordt het niet voor de nieuwe gemeentesecretaris. In Apeldoorn huurde ze ook een appartement. De benoeming is immers voor vier jaar, met een mogelijke verlenging van twee jaar. ‘Maar wie weet raken we zo verslingerd aan Rotterdam dat we er oud willen worden en een leuke flat kopen. Er is genoeg te doen in de stad.’ Moet Sjerps niet in de tussentijd worden vermalen tussen het politieke bestuur op de Coolsingel en de ambtelijke organisatie. Ze zou de eerste gemeentesecretaris niet zijn. Binnenlands Bestuur doet niet voor niets regelmatig kond van de gemeentesecretaris ‘die steeds vaker de sigaar is’. Als de gemeentesecretaris en de burgemeester geen tandem zijn, dan moet er een altijd afstappen, en dat is eigenlijk altijd de gemeentesecretaris, zei oud-gemeentesecretaris Jo Horn in Binnenlands Bestuur veelbetekenend. ‘Maar je kunt ook sneuvelen omdat een wethouder je niet ziet zitten of de ondernemingsraad zich tegen je keert’, vult Sjerps aan.

Financieel kwetsbaar
De gemeentesecretaris van nu is kwetsbaar, weet Sjerps. ‘De helft van de gemeentesecretarissen is in de vorige collegeperiode vertrokken. Een deel koos voor een andere gemeente, een deel ging met pensioen, maar een groot deel vertrok onvrijwillig.’ Sjerps maakt zich zorgen om dat verloop en de kwetsbare positie van de gemeentesecretaris. ‘De gemeente secretaris is een belangrijk anker voor de ambtelijke organisatie en in het samenspel tussen bestuur en organisatie. Een gemeentesecretaris zou in zijn rollen niet bang hoeven zijn. Als hij bang moet zijn voor plotseling ontslag, en dat kan en gebeurt in Nederland, dan sluipt angst in de top van de ambtelijke organisatie. En angst is een slechte raadgever. Het mooie van Nederland is dat we een enorm loyale ambtelijke organisatie hebben, maar je moet ook nee durven en kunnen zeggen tegen een bestuur, of kunnen zeggen: hebt u hieraan gedacht?’

De positie van de ambtelijke top is volgens Sjerps verzwakt door de ontslagbepaling in de Wet normering topinkomens, die sinds 2013 de salariëring van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector beperkt. ‘Door deze bepaling kan de gemeentesecretaris te gemakkelijk worden ontslagen’, aldus Sjerps. En dat heeft volgens haar alles te maken met het gebrek aan waardering voor een goede ambtelijke organisatie, geleid door een moedige secretaris/directeur. Die helemaal niet in de watten wordt gelegd, aldus Sjerps. ‘De meeste gemeentesecretarissen verdienen rond een ton. Dat is mooi, maar daar denk je niet aan bij een topinkomen, of wel?

Maar de gemeentesecretaris van een kleine gemeente is volgens de wet wél een topfunctionaris. Als zo’n jongere gemeentesecretaris ontslagen wordt, heeft hij echt een probleem. Een huis, kinderen op school. Zo iemand is financieel kwetsbaar.’ Ina Sjerps gaat als gemeentesecretaris van Rotterdam trouwens minder dan het maximaal toegestane salaris van 181.000 euro verdienen.

Geen geld
Als gemeentesecretaris van Apeldoorn heeft Ina Sjerps nooit voor haar hachje gevreesd, zegt ze in Witteveens Brasserie, schuin tegenover het stadhuis op het Marktplein. Toch waren de vooruitzichten omineus toen ze er in de zomer van 2012 aan de slag ging. Apeldoorn had als gevolg van miskleunen bij de aankoop van grond bijna 123 miljoen euro schade geleden.

De gemeenteraad was al die tijd ‘bewust onjuist’ geïnformeerd door het college, aldus een enquêtecommissie van de raad. De bestuurlijke malaise was groot: de gemeentesecretaris was op 1 januari 2012 op een zijspoor gezet, alle wethouders stapten een maand later op en de burgemeester was al in 2011 vertrokken. Sjerps: ‘Juist omdat Apeldoorn er bestuurlijk en organisatorisch slecht aan toe was, heb ik er gesolliciteerd.

De ambtelijke organisatie moest sterk reorganiseren en inkrimpen. Vooral de top. Dat hadden ze nog nooit meegemaakt. Gemeenteraad, bestuur en organisatie wantrouwden elkaar. Uiteindelijk werk ik in de publieke sector omdat ik maatschappelijk iets wil toevoegen. Wat is er nu mooier om een stad of een organisatie mede uit de put te helpen halen?’

Nu, vijf jaar later, staat Apeldoorn bestuurlijk en ambtelijk weer als een huis, zegt Ina Sjerps. ‘De trots is terug in de ambtelijke organisatie. Nederlanders realiseren zich onvoldoende hoe belangrijk het is om een goede, loyale, integere en trotse ambtelijke organisatie te hebben. Wij zijn een van de best georganiseerde landen ter wereld, maar dat zou je niet denken als je publiek en politiek hoort. Er wordt te vaak negatief bericht over de ambtenarij.’

Apeldoorn staat niet alleen als een huis, meent Sjerps, de stad is zelfs beter geworden van de puinhoop. ‘De gemeenteraad, het nieuwe college, de nieuwe burgemeester en het resterende deel van de ambtelijke top realiseerden zich dat het echt anders moest. Voordeel was dat we geen geld hadden. Apeldoorn was altijd een rijke gemeente geweest. Binnen en buiten de gemeente was men gemakzuchtig geworden. De stad was niet gewend om nauw samen te werken met de provincie en met omliggende gemeenten. Apeldoorn deed het wel zelf. In mijn tijd bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten kwam ik Apeldoorn ook zelden tegen.’

Zelfbewustzijn
Zonder geld moesten de zaken in eigen huis anders worden georganiseerd en was Apeldoorn gedwongen om samen te werken. Europa, het rijk, de provincie, omliggende gemeenten – Apeldoorn keek creatief om zich heen. Niet alleen de gemeente ging op zoek, maar ook de partijen die altijd gewend waren geweest om hun hand op te houden, ervoer Sjerps. ‘We hebben fantastische evenementen naar de stad gehaald. Het WK-beachvolleybal, het VNG-congres, de start van de Giro, eind dit jaar Serious Request op het Marktplein.’ Wat kan een stad nou het VNG-congres schelen? Sjerps kijkt verbaasd op. Dat je dat kunt vragen. ‘Je laat je organisatorische capaciteit zien. Economisch is het interessant. Een paar duizend mensen komen naar de stad. Door het VNG-congres is de toeristische sector in Apeldoorn gaan samenwerken. Uiteindelijk gaat het bij dergelijke evenementen om zelfbewustzijn. Je kunt de inwoners, ambtenaren, raad en de partijen met wie je samenwerkt trots laten zijn op hun stad. Als je mij vraagt waar ik het trotst op ben, dan zeg ik: dat ik een bijdrage heb mogen leveren aan het herstel van vertrouwen van politiek en bestuur in de organisatie, waardoor de laatste weer kon bloeien en presteren.’

Apeldoorn is boven jan, dus tijd om op te krassen? Sjerps: ‘Nee hoor, ik was hier graag nog een tijdje gebleven, maar zoals ik in Rotterdam bij mijn sollicitatie heb gezegd: “Mijn vader zei vroeger al: het land van de buren komt maar één keer te koop.” Hij was bollenkweker. Als je dat land kunt kopen, dan ben je een spekkoper. Rotterdam is zo’n buitenkans. Ik zou als West-Friese tuindersdochter met mijn directheid en kordaatheid niet overal gedijen, maar ik denk dat ik goed pas in een stad die als credo heeft niet lullen maar poetsen.

Het is een prachtige stad. Ze durven voorop te lopen en te experimenteren. Rotterdam is ook een complexe stad. De stad heeft een grote sociale problematiek, die ik ken vanuit mijn toezichtfunctie bij Pameijer, een organisatie die mensen met psychische problemen of met een verstandelijke beperking in Rotterdam en omstreken ondersteunt.’

Robuust en rauw
De lokale politiek op haar beurt weerspiegelt de havenstad: ze is robuust en rauw. Sjerps: ‘Als ik het rustig had willen hebben, had ik inderdaad in Apeldoorn moeten blijven. Politiek speelt er heel veel in Rotterdam. Dat is een enorm verschil met Apeldoorn; hier heeft de politiek een grote gemeenschappelijkheid. Het is veel rustiger.’ En de Rotterdamse politiek belooft nog explosiever te worden, als de PVV het volgend jaar bij de raadsverkiezingen opneemt tegen coalitiepartij Leefbaar van Joost Eerdmans. ‘Mensen hebben verschillende opvattingen over wat goed is voor Rotterdam. Daar zit enorm veel passie in. Ik bewonder dat. Het is toch mooi dat we in een land leven waarin die passie in woorden tot uitdrukking komt? De Nederlandse ambtelijke organisatie is professioneel en loyaal genoeg om iedere verkiezingsuitkomst op te vangen.’

Sjerps krijgt in Rotterdam ook te maken met de beste burgemeester van Nederland (als je in 2015 en 2016 door je collega’s bent voorgedragen en door Binnenlands Bestuur bent uitgeroepen tot bestuurder van het jaar, dan is dat geen vermetele uitspraak). Sjerps: ‘Ik kijk ernaar uit. Het is essentieel dat je met de burgemeester overweg kunt. Burgemeester en gemeentesecretaris zitten op een tandem, maar je hebt ook te maken met een college. En je bent algemeen-directeur. Ik zie het als mijn belangrijkste taak om een goede directeur van de ambtelijke organisatie te zijn. Ik wil inspiratie en het goede voorbeeld geven. Ik streef naar een breed draagvlak. Dat heb ik in Apeldoorn ook gedaan en dat is gelukt. In Rotterdam zal ik het vertrouwen opnieuw moeten verdienen.’

Opgelicht
Binnen de ambtelijke organisatie (Rotterdam telt 11.000 ambtenaren) bijvoorbeeld door de naweeën van jarenlange reorganisaties en bezuinigingen in goede banen te leiden en door de schade van het Waterfrontdebacle te herstellen. Rotterdam werd tussen 2010 en 2015 voor acht miljoen euro opgelicht door de huurder van het Waterfrontpand aan de Boompjeskade. Twee ambtenaren werden ontslagen, een werd op non-actief gesteld en de verantwoordelijke Leefbaar-wethouder stapte eind juni op.

De miljoenenfraude bij Waterfront kan niet worden losgezien van de inkrimping van de ambtelijke organisatie in Rotterdam, zei oud-directeur ruimtelijke economische ontwikkeling Hans Beekman in april bij de openbare verhoren van de raadsenquête naar het debacle. Ina Sjerps: ‘Ik heb het rapport van de Rotterdamse enquêtecommissie gelezen. Daarin wordt ook het effect beschreven van de affaire op de organisatie. Het heeft geleid tot angstgevoelens. Wat dat betreft zijn er parallellen met de grondaffaire in Apeldoorn. Ik hoop dat ik er ook nu toe kan bijdragen dat medewerkers weer in zichzelf gaan geloven.’

CV
Ina Sjerps werd op 9 februari 1959 geboren in Venhuizen (NH). Ze studeerde politicologie en rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar studies was ze beleidsmedewerker bij de Emancipatieraad, secretaris- directeur van de commissie gelijke behandeling en plaatsvervangend afdelingshoofd internationale zaken bij Sociale Zaken. Na haar rechtenstudie zette Sjerps het interdisciplinair onderwijs- en onderzoeksinstituut op het terrein van arbeid AIAS op. Ze was van 1987 tot 2007 nationaal expert gelijke behandeling mannen en vrouwen bij de Europese Commissie. Sjerps was vanaf augustus 2000 acht jaar lang secretaris van het college voor arbeidszaken van de VNG.

Sjerps was van september 2008 tot maart 2009 algemeen directeur van de Unie van Waterschappen en van juli 2009 tot juni 2011 directeur van het servicecentrum Drechtsteden. Ze was van september 2011 tot juli 2012 gemeentesecretaris a.i. in De Ronde Venen. Sjerps werd in op 1 augustus 2012 benoemd tot gemeentesecretaris/ algemeen directeur van Apeldoorn. Sjerps wordt op 1 september gemeentesecretaris/ algemeen directeur van Rotterdam. Ze was tot 1 juli van dit jaar lid van de raad van commissarissen van Vidomes in Delft en Pameijer in Rotterdam.