Hoe schrijf je een bijzondere speech?

De burgemeester heeft de handen vol aan bestuurstaken, maar is bij de buitenwacht toch vooral bekend vanwege de ceremoniële taken. Zoals een goede speech houden. Maar hoe doe je dat? Een gelouterde speechschrijver onthult de fijne kneepjes.

Mooiste vak

‘Ik vind dit vak het mooiste van de ­wereld’, zegt speechschrijver Renée Broekmeulen, oprichter van de Speechschrijversvakschool en schrijver van het boek De speechschrijver. De kunst en kunde van een goede toespraak (Boom, 2022). ‘Er komt namelijk heel veel samen. Je mag verhalen vertellen in een overtuigende, aantrekkelijke stijl en moet vooral mensen begrijpen: de spreker én het publiek. Omdat ik veel voor het politiek-bestuurlijk speelveld schrijf, ontmoet ik bijzondere mensen en schrijf ik voor momenten die blijven hangen.’

Bijzonder communicatiemiddel

Het voordeel van een speech is, aldus Broekmeulen, dat je ononderbroken je eigen verhaal kunt vertellen en er jouw toon en gevoel aan toe kunt voegen. ‘Het is niet alleen informatieoverdracht, maar het gaat tussen jou en het publiek. Dat maakt het een bijzonder communicatiemiddel’. Er waren in de nieuwjaarsspeeches mooie analyses over polarisatie, vertrouwen, populisme. ‘Maar wat is de call to action?’, vraagt Broekmeulen zich af. ‘Die kans krijg je elders in het verhaal. En die kans moet je grijpen. Op het juiste moment een goed verhaal houden is heel kostbaar.’

Te weinig voorbereiding

Speechschrijven is een vak. Je leert het door te kijken en te luisteren, door wat ‘kunstjes’ te leren, en vooral door het vaak te doen. ‘Mijn school bestaat niet voor niets’, zegt Broekmeulen. ‘Het is anders dan tekstschrijven. Wat werkt wel en wat niet? Dat is belangrijk.’ Bestuurders worden daar nu te weinig op voorbereid, vindt ze. ‘Daarom heb ik dat boek geschreven. Mensen kunnen op een laagdrempelige manier de eerste stappen zetten.’

Politiek persoonlijker

Ze merkt dat de professionalisering op gang komt. ‘De rijksoverheid en grote gemeenten hebben vaak professionele speechschrijvers. In kleine en middelgrote gemeente doen kabinetsmedewerkers het er vaak bij. Haar open en in-company trainingen krijgen volgens Broekmeulen steeds meer deelnemers. ‘In speciale trainingen voor kabinetsmedewerkers besteed ik extra aandacht aan gelegenheidsspeeches. Daar is steeds meer belangstelling voor. Dat is goed, want ook in gemeenten wordt de politiek persoonlijker. Je moet je eigen verhaal vertellen.’

State of the Union

Er zijn volgens Broekmeulen drie soorten eindejaarsspeeches. Bij ‘vrede op aarde’ worden warme, verbindende woorden gesproken. ‘Samen op weg’ combineert warme woorden met plannen. En ‘state of the union’ gaat over wat er gaat er gebeuren. Dat is meer zakelijk. ‘Een fout die burgemeesters wel eens maken is een state of the union-speech houden tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst. Dat is een niet te nemen horde tussen het bier en de bitterballen. Soms haalt een burgemeester ook van alles aan. ‘Van het Midden-Oosten via AI naar het nieuwe fietspad. Kies nou één thema, een rode draad. Er is vaak een hoog knutselgehalte.’

Tijd voor oplossingen

In de nieuwjaarsspeeches van dit jaar zag ze veel analyses van veranderingen in de samenleving. ‘Je moet dan ook zeggen wat je eraan wilt doen. Als je analyseert, schep je een verwachting.’ Ze denkt dat het tijd is dat het over de oplossingen gaat. Als niemand dat aandurft, krijgen we volgend jaar weer hetzelfde verhaal. Kiezers verwachten dat er iets verandert, maar er gebeurt niets.’ En mensen zijn snel teleurgesteld als er in een speech niets staat over oplossingen. ‘Fijn dat je Alkibiades (roman van Ilja Leonard Pfeijffer over Griekse veldheer, red.) hebt gelezen. Moet ik dat nu ook gaan lezen?’

Goede voorbeeld

Een call to action komt vaak voor in 4 mei-lezingen: leren van het verleden, beter luisteren, niet zwijgen. ‘Malcolm X zei: “If not now, then when? If not me then who?”. Het is fijn dat je wordt gevraagd om een bijdrage, want dan kun je meedoen. Als bestuurder dien je niet alleen acties over de schutting gooien, maar zelf het goede voorbeeld te geven. Geef aan wat je zelf gaat doen. Zeker als er ook een video van de speech wordt gemaakt die op social media een breed publiek kan bereiken. Grijp dat moment!’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week.