Jeugdzorg grootste zorgenkind na vijf jaar decentralisaties

Uit onderzoek van I&O Research onder gemeenteambtenaren en burgers in opdracht van Binnenlands Bestuur blijkt dat, in vergelijking met 2015 en 2016, nu beduidend meer ambtenaren in het sociaal domein achter het principe van de decentralisaties staan. Echter, door toenemende cliëntaantallen en tegelijkertijd krappere budgetten staan zij kritisch tegenover de uitvoering. Met name bij de jeugdzorg is dit problematisch. Cliënten zijn minder te spreken over de transitie, al vinden zij de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg (steeds) beter. I&O-onderzoeker Lisa Nannes: ‘Doel van de decentralisaties was onder meer de toegang tot zorg laagdrempelig te maken. Uit het onderzoek blijkt dat die nog niet optimaal is.’

Meer sociaal domein ambtenaren steunen principe decentralisaties
De meerderheid van de sociaal domein ambtenaren is (nog steeds) positief over het principe van het overhevelen van taken in het sociaal domein naar gemeenten. Deze transitie krijgt over de jaren heen zelfs steeds meer steun. Ambtenaren vinden dat de decentralisaties over het algemeen meer positieve dan negatieve gevolgen hebben voor burgers. Zij beargumenteren dat met uitspraken als “wij weten burgers beter te bereiken” en “de hulpverlening is zo dichterbij”.

Ambtenaren kritischer over uitvoering
Desalniettemin zijn ambtenaren kritisch over hoe de decentralisaties in praktijk worden gebracht; de cliëntenaantallen stijgen en gemeenten moeten deze toegenomen hulpvraag oplossen met een lager budget: “Er is een (te) krap budget beschikbaar om in een stabiele omgeving de juiste hulp aan betrokkenen te bieden.” Dit is met name bij de Jeugdwet een groot probleem. Bij dit domein zijn de door ambtenaren ervaren negatieve gevolgen dan ook groter dan de positieve, en ook voor de toekomst verwachten zij hier de grootste knelpunten. De zorgen om dit domein worden steeds groter, terwijl het bij Wmo en Participatiewet (steeds) beter gaat.

Tekorten vaker opgelost door bezuinigingen
Budgetoverschotten (waar in de eerste jaren bij de Wmo nog wel sprake van was) komen niet veel (meer) voor. Met name bij de Jeugdwet en Wmo komen gemeenten niet uit. De tekorten worden vooral gedekt uit reserves. Echter, bezuinigingen binnen en buiten het sociaal domein komen ook steeds meer voor. De meerderheid van de ambtenaren vindt dan ook dat het kabinet meer geld moet uittrekken voor de Jeugdwet en de Wmo. Een conclusie die ambtenaren trekken na vijf decentralisatiejaren is dat bij de start niet direct bezuinigd had moeten worden, “maar juist meer budget om ruimte te bieden de decentralisatie goed te implementeren.”

Cliënten staan nog steeds niet achter transitie
“In het algemeen is het organiseren van zorg dichterbij heel positief voor de inwoner. Het zal echter, met name in de Jeugdwet, nog wel even duren voor dit positieve effect ook echt merkbaar is voor inwoners”, merkt één van de ambtenaren op. Uit de ervaringen van burgers die een beroep doen op (één van) de domeinen (sociaal domein cliënten) blijkt dat het nu beter gaat met de toegang tot en kwaliteit van de ondersteuning dan vlak na de decentralisaties. Desondanks vinden zij zelden dat de transities een verbetering van de situatie heeft opgeleverd (ten opzichte van de situatie voor 2015). Een daling van de hoeveelheid hulp, organisaties die niet goed samenwerken en minder goede en snelle hulp dragen onder andere bij aan de perceptie dat de situatie is verslechterd. De tweede reden is opmerkelijk, aangezien de decentralisaties de samenwerking tussen organisaties juist had moeten verbeteren.

Onderzoeksverantwoording
I&O Research voerde dit onderzoek in opdracht van Binnenlands Bestuur uit. Aan het onderzoek hebben 516 ambtenaren en wethouders meegewerkt. Daarnaast vulden 1980 burgers de vragenlijst via het I&O Research Panel in. Het onderzoek is tussen half en eind oktober uitgevoerd.

Lees op de site van Binnenlands Bestuur over de belangrijkste lessen die gemeenteambtenaren en wethouders hebben geleerd na (bijna) vijf jaar decentralisaties.