Nog meer gemeenten werken aan rookvrije omgeving

Bij de realisatie van de Rookvrije Generatie spelen gemeenten een belangrijke rol en steeds meer gemeenten houden zich hier mee bezig. Wel nemen gemeenten eerder een ondersteunende rol in dan een aanjagende, activerende rol. Dit blijkt uit de derde editie van de Locatiemonitor, een onderzoek in opdracht van Gezondheidsfondsen van Rookvrij en GGD GHOR Nederland door I&O Research onder 218 gemeenten.

De Rijksoverheid streeft naar een Rookvrije Generatie in 2040. Dit doet zij samen met de organisaties in het Nationaal Preventieakkoord. Bij de realisatie van de Rookvrije Generatie spelen gemeenten een belangrijke rol en steeds meer gemeenten houden zich hier mee bezig. In 2023 zijn negen op de tien gemeenten in Nederland actief in het creëren van rookvrije omgevingen. Dit is een toename ten opzichte van voorgaande jaren. Van deze gemeenten spelen er ruim acht op de tien (83%) een rol bij het rookvrij maken van locaties binnen de gemeente, zoals speeltuinen en sportlocaties. Deze rol is vooral ondersteunend en minder aanjagend of regelgevend. Naast niet-actieve gemeenten liggen er ook voor actieve gemeenten nog kansen voor het creëren van een Rookvrije Generatie.

Wederom meer gemeenten actief

In 2023 zijn negen op de tien gemeenten actief op het gebied van rookvrij. Dit zijn opnieuw meer gemeenten dan in de voorgaande metingen in 2021 (83%) en 2020 (73%). In zeven op de tien gemeenten (en meer dan in 2021) worden de activiteiten op het gebied van rookvrij ontplooid onder de noemer van de Rookvrije Generatie. Een vijfde van de gemeenten is wel actief, maar niet onder deze noemer. In zeven op de tien gemeenten zijn de activiteiten op rookvrij beleidsmatig vastgelegd. Ook dit is een toename ten opzichte van voorgaande jaren.

Helft inactieve gemeenten heeft actieplannen voor 2023

Tien procent van alle gemeenten is nog niet actief op het gebied van rookvrij-beleid. De meest genoemde redenen hiervoor zijn dat men bezig is met plannen voor rookvrij-beleid (35%), een gebrek aan beleidsprioriteit (35%) en een gebrek aan tijd (35%). Van alle gemeenten die op dit moment niet actief zijn, heeft de helft de intentie om nog in 2023 actief te worden.

Uitgebreidere rol gemeenten bij rookvrije locaties

Meer dan acht op de tien Nederlandse gemeenten (83%) spelen nu een rol bij het creëren van rookvrije locaties binnen de gemeentegrenzen. Dit percentage is gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. De meest voorkomende locaties voor rookvrije initiatieven zijn buitensportlocaties (74%), schoolterreinen (63%), en gemeentegebouwen (56%). Hoewel er op bijna alle locaties een toename is van gemeentelijke betrokkenheid, blijven locaties in de openbare ruimte als OV-haltes en parken achter in deze ontwikkeling.

Gemeentelijke rol vooral ondersteunend met beperkt zicht op naleving

De rol die een gemeente meestal neemt in rookvrij activiteiten, zoals het rookvrij maken van locaties, is ondersteunend (82%), bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van materiaal, informatie of de inzet van mensen. Iets meer dan vier op de tien gemeenten hebben een aanjagende rol en stimuleren bijvoorbeeld proactief organisaties om rookvrij te worden. Een minderheid van 8 procent voert regelgevend beleid om rookvrije locaties te creëren. Dit is niet anders dan in 2020 en 2021. Ongeveer vier op de tien gemeenten monitoren het aantal rookvrije locaties in hun gemeente, maar slechts 10 procent heeft zicht op de naleving van het rookvrij-beleid op deze locaties. Driekwart van de gemeenten kan niet inschatten hoe goed de naleving van het rookvrij-beleid verloopt binnen hun gemeente, wat impliceert dat er ruimte is voor verbetering in het monitoren en handhaven van rookvrije regels.

Toenemende maar nog steeds beperkte aandacht voor stoppen met roken-interventies

Het aantal gemeenten dat stoppen met roken-interventies faciliteert voor hun inwoners is gestegen van 7 procent in 2021 naar 21 procent in 2023. Deze interventies omvatten voornamelijk deelname aan landelijke campagnes, zoals Stoptober. Bijna de helft van de gemeenten (45%) biedt nog steeds geen stoppen met roken-interventies aan en vier op de tien gemeenten doen dit (nog) niet voor hun eigen ambtenaren.

Aandeel gemeenten met roken in preventieakkoord verdubbeld

Negen op de tien gemeenten hebben in 2023 een preventieakkoord afgesloten en bij 86 procent van alle gemeenten is roken daar onderdeel van. Dit is verdubbeld ten opzichte van 2021 waar 45 procent van de gemeenten een preventieakkoord hadden en bij 44 procent roken hier onderdeel van was. Bijna alle gemeenten hebben ook een sportakkoord afgesloten (98%). In 55 procent van de gemeenten is roken (ook) opgenomen in het sportakkoord, in 2021 was dit 42 procent. De aanpak van roken maakt slechts in een kwart van de gemeenten onderdeel uit van het coalitieakkoord. In 13 procent van de gemeenten is er bij het nieuwe college meer aandacht voor rookvrij-beleid. Gemeenten zien graag dat er in de toekomst uren en middelen beschikbaar blijven voor rookvrijbeleid.

Onderzoeksverantwoording

Om de voortgang van de beweging op weg naar een Rookvrije Generatie te meten, heeft I&O Research net als in 2020 en 2021 in opdracht van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij een online vragenlijst uitgezet onder alle Nederlandse gemeenten. Het veldwerk liep van begin januari tot en met eind maart 2023

Gemeenten werden per e-mail uitgenodigd voor het onderzoek en ontvingen ook per e-mail één of meerdere herinneringen. Gemeenten die de vragenlijst daarna nog niet hadden ingevuld, werden gebeld om hen te motiveren om mee te doen.
In totaal vulden 218 van de 344 gemeenten de vragenlijst volledig in: een respons van 63 procent. De gemeenten die hebben deelgenomen zijn qua gemeentegrootte, regio, stedelijkheid en rookprevalentie representatief voor alle Nederlandse gemeenten. Met een nauwkeurigheidsmarge van 4 procent en betrouwbaarheid van 95 procent kunnen uitspraken worden gedaan over alle gemeenten in Nederland.

Het volledige rapport kunt u hier vinden.