Voorkeursstem ‘rechtvaardigt’ afsplitsing raadslid

Interpersoonlijke en/of ideologische conflicten, veelal door de vorming van twee kampen binnen de partij, zijn meestal de aanleiding voor de afsplitsing van raadsleden. Het aantal voorkeursstemmen is dan weer een belangrijke rechtvaardiging voor raadsleden bij het afsplitsen van hun fractie.

Emotionele gebeurtenis

Dat blijkt uit het kleine kwalitatieve scriptieonderzoek ‘Reuring in de raad’ van masterstudent Erik Sjoers van de Universiteit Leiden. Sjoers sprak acht raadsleden die na de raadverkiezingen van 2022 waren afgesplitst van hun fractie. Zijn onderzoek had als doelstelling een eerste aanzet te geven voor een theoretische onderbouwing van afsplitsingen binnen Nederlandse gemeenteraden, want eerder onderzoek in deze context was er niet. Sjoers benadrukt dat in de interviews duidelijk naar voren is gekomen dat de partijverandering voor de meeste raadsleden een emotionele en ingrijpende gebeurtenis is geweest. Alle gesproken raadsleden hadden een conflict binnen de partij. Bij twee raadsleden ging dat om een conflict met de landelijke partij (onvrede over de koers), drie hadden een interpersoonlijk conflict (onprettige sfeer) en de drie overige raadsleden noemen een ‘ideologisch conflict’ dat zich ontwikkelde in of een combinatie was met een interpersoonlijk conflict.

Zonder last of ruggenspraak

Bij driekwart van deze raadsleden speelde het aantal voorkeursstemmen een rol bij de afweging om zich af te splitsen. Eén raadslid kreeg als lijsttrekker meer dan twee derde van de stemmen op zijn partij, dus wilde hij waar hij voor gekozen was gewoon afmaken. Een ander raadslid vindt dat het aantal voorkeurstemmen geen invloed zou mogen hebben. Raadsleden zijn gekozen zonder last of ruggenspraak, dus moeten zij volgens hem de vrijheid hebben om hun partij te verlaten. Overigens gaven twee raadsleden aan dat zij hun zetel na een conflict in de fractie niet wilden inleveren, omdat die dan naar een andere kandidaat van die kieslijst zou gaan. Beiden gaven aan dit niet te willen, maar daardoor was deze factor bepalender dan het aantal voorkeursstemmen.

Loyaliteit niet naar partij

In één geval was ‘herverkiezing’ de reden voor een raadslid om zich af te splitsen. De tijd om zich te profileren als nieuwe partij was te kort, waardoor dit raadslid zich bewust eerder heeft afgesplitst. Bij twee raadsleden is er ten tijde van de afsplitsing wel over herverkiezing gesproken, maar bij de vijf anderen niet. Verder speelt loyaliteit een rol bij de afweging van raadsleden om zich af te splitsen. Bij twee raadsleden ging dat om loyaliteit naar het college of de eigen wethouder. Voor hen was de stabiliteit en het voortbestaan van de coalitie een belangrijke afweging in het voortraject van de afsplitsing. Voor de meeste deelnemers is loyaliteit een gevoel richting vooral mensen binnen de partij of fractie of inwoners uit hun gemeente en nauwelijks naar de partij. Van de raadsleden in het onderzoek die eerder tot een landelijke partij behoorde, is er nog maar één nog lid van die partij.