Nieuw regionaal waterhoofd

Saai is het niet in het Nederlandse openbaar bestuur: never a dull moment. In de Decentralisatiebrief van minister Plasterk van februari jongstleden wordt een oud konijn van een nieuw velletje voorzien.

Rond 1980 had de intergemeentelijke samenwerking in ons land een zeer chaotisch en onoverzichtelijk karakter gekregen en daarom werd er door de wetgever stevig geïntervenieerd. Door aanpassing van de WGR in 1985 werd overgegaan tot bundeling en integratie van gemeenschappelijke regelingen. Na een tijdje bundelen en integreren was de conclusie dat die regionale openbare lichamen zwaar waren gaan concurreren met de bestuurlijke hoofdstructuur: gemeente en provincie. Op basis van dit voortschrijdende inzicht werden de regioraden en de regionale openbare lichamen weer opgeheven. 

Rond de grote steden mochten ze nog een tijdje blijven bestaan, maar ook daar wordt binnenkort het licht uitgedaan en zullen de kantoren worden gesloten. Maar de sleutels zullen nog niet zijn ingeleverd of er doemt al weer een herstart op. Wat de minister betreft moeten gemeenten die nog niet de schaal hebben van rond de 100.000 inwoners, een samenwerkingsverband gaan vormen van ongeveer vergelijkbare grootte.

Inmiddels heeft de minister laten weten dat het ook wel een paar onsjes minder mag zijn – 60.000 of 70.000 inwoners is in de landelijke gebieden ook wel goed – en volgens de minister is de herindeling toch echt vrijwillig. Die bijstelling doet echter weinig af aan de onderliggende gedachte.

De totale begroting van alle Nederlandse gemeenten ligt rond de 20 miljard euro. Door de voorgenomen decentralisatie komt daar grof geschat 17 miljard bij. Die explosie van taken is voor honderden gemeenten te veel van het goede en om die reden moeten deze gemeenten de andere helft van hun toekomstige budget onderbrengen op regionaal niveau. Maar dan wel in samenhang en gebundeld.

Het moet gaan om congruente samenwerkingsverbanden. Daarmee bedoelt de minister dat in dat samenwerkingsverband niet alleen de nieuwe zorgtaken worden ondergebracht, maar bij voorkeur ook alle andere samenwerkingsregelingen van de betreffende gemeenten. Dat wordt dus opnieuw een zwaar regionaal openbaar lichaam.

De bedragen die worden geregionaliseerd zijn enorm. Aan de decentralisatie is een zeer ingrijpende bezuiniging verbonden van enkele miljarden. Hoewel de zorgdossiers zich niet of nauwelijks lenen voor politieke keuzevrijheid, zullen de gemeenten door burgers hevig worden aangesproken op de zorgreductie die ze voor hun rekening moeten nemen.

Honderden kleine gemeenten kunnen bij die klachten niet anders doen dan doorverwijzen naar het regionale niveau. Ook om die reden zal de nieuwe regionale samenwerking snel uit het pak groeien en dan is het weer wachten op de eerste initiatieven die dit regionale waterhoofd snel en effectief willen afbreken.

Het is een aardig tijdverdrijf, maar de kosten voor de Nederlandse samenleving zijn enorm. Die nieuwe afbraak van de regio zal zeker niet vrijwillig zijn, maar leiden tot reeksen van gedwongen en grootschalige herindelingen. Heeft iemand weleens uitgerekend wat de kosten zijn van al deze halfslachtige en tijdelijke ingrepen? Dat gaat zeker om een totaalbedrag met minimaal negen nullen.