Integriteitsonderzoek eist deskundigheid, geen cabaret

Als er bij een gemeente iets misgaat draait de belastingbetaler op voor de lasten en het vertrouwen krijgt een deuk. Juist daarom gelden zeer strenge regels. Fraude, belangenverstrengeling, misbruik algemene middelen, misbruik bevoegdheden, plichtsverzuim. Niet alleen misdragen op de werkvloer maar zelfs in de privésfeer is niet toegestaan. Met het bespioneren van de eigen medewerkers gaat het bevoegdhedenmisbruik over the top.

De gebruikelijke reflex. De gemeenteraad springt er bovenop. Als de camera’s draaien worden woedende woorden gesproken en op tafel geslagen. Verhoudingen met ambtenaren verstoord, het imago van de gemeente naar de knoppen, moreel totaal verwerpelijk en juridisch onverklaarbaar. Dan slaat het ‘Pontius-Pilatus-syndroom’ toe. De burgemeester en P&O-wethouder ‘wassen hun handen in onschuld’. Ze zijn slechts passieve, apathische bestuurders die erin geluisd zijn. Diep door het stof beloven ze beterschap.

Dat gemeenteraden met religieus fanatisme verlangen ‘alles te willen weten’ is terecht. Het gaat immers om de rechtstaat waar elke burger blind moet kunnen vertrouwen op de overheid. Te gênant voor woorden immers als dit type onderzoeken niet met de grootste zorgvuldigheid en transparantie wordt uitgevoerd. Toch gebeurt dat wel omdat gemeenteraden de essentiële vraag ‘klopt de uitkomst’ vergeten te stellen. Grof geld wordt zo uitgegeven aan types die uitsluitend het antwoord geven ‘wat de opdrachtgever het beste uitkomt’.

Al in 2010 delen duizenden beleidsambtenaren op het toenmalige intergemeentelijke onlineplatform Stadspoort een bericht over het mallotig duo Henk Visser en René Terwey uit Almere. Deze ‘bedrijfsrechercheurs’ achtervolgen in het geniep een burn-out patiënt. Onverwacht komen ze thuis langs voor een zogenaamd geïnteresseerd ziektegesprekje. In werkelijkheid is het een intimiderend verhoor waarmee de zwaar zieke patiënt de stuipen op het lijf wordt gejaagd. Een afgedwongen belastende verklaring is zo voor elkaar. Kort erop blijkt hoe alle opgetekende vermeende misdragingen zonder uitzondering gemaakte afspraken zijn tussen de patiënt en de arbo-arts.

Als zoveel beleidsambtenaren deze escapades hebben gelezen verwacht je toch wat. Op zijn minst dat van deze louche bedrijfstak rap afscheid wordt genomen en gemeenten bij complexe vragen voortaan kiezen voor degelijk justitieel onderzoek. Het tegenovergestelde gebeurt. Gemeenten geven tussen 2012 en 2016 aantoonbaar minstens 4,2 miljoen uit aan luchtfietserijtenten met een Duitse degelijkheidsnaam of soms zelfs met het woord integriteit erin. Waarschijnlijk is het bedrag hoger doordat opdrachtkosten op vage begrotingsposten terecht komen.

Bedrijfjes met een schitterend uithangbord en bijpassende slogan imponeren kennelijk. Van onderzoeksmethodieken die transparant en zorgvuldig zijn houden ze niet. Logisch ook zonder medewerkers die minstens universitair zijn opgeleid en getraind in het toepassen van wetenschappelijke betrouwbare en gevalideerde instrumenten. Een griezelige gedachte dat door slecht opdrachtgeven niemand de kapper knipt. De slachtoffers hebben er tot in lengte van jaren last van.

Zelfs in de Verenigde Staten waar gevangenissen privaat gerund worden is ‘internal affairs’ in eigen overheidshanden. En hoe. Een net van juridische, morele en politiek-bestuurlijke checks & balances dat wordt gecombineerd met zeer hoogwaardige onderzoeksmethodieken zorgen voor transparantie en zorgvuldigheid. Even wat anders dan hier. Om verder eroderen van vertrouwen in overheid en  rechtstaat serieus te nemen lijkt me dit ook hier van primair belang. En heel snel stoppen met inhuur van de huidige charlatan-recherchebedrijfjes.