Integriteit nog niet tussen de oren

Ronduit schokkend is de breed gedeelde overtuiging dat ambtenaren, maar vooral politici en bestuurders zich bezondigen aan belangenverstrengeling. Dit is te meer verontrustend omdat hiermee het vertrouwen in zowel het openbaar bestuur, als de overheid in bredere zin onder druk komt te staan.

Een ambtenaar, bestuurder of politicus moet zich te allen tijde bewust zijn van de dienende taak die hij of zij namens de gemeenschap heeft te vervullen. Om nog maar te zwijgen van de voorbeeldfunctie die burgers van ‘hun’ volksvertegenwoordiging of overheid verwachten.
Een van de VU-onderzoekers geeft in deze uitgave van Binnenlands Bestuur aan dat bestuurders en politici zich er vaak niet van bewust zijn dat zij belangen door elkaar heen laten lopen. Dit is dan nog een geluk bij een ongeluk: van boze opzet is dikwijls geen sprake.

Tegelijkertijd onderstreept de belangenverstrengeling echter de noodzaak om integriteitsbeleid hoog op de bestuurlijke agenda te houden. Het moet vanzelfsprekend zijn dat een ambtenaar, een gedeputeerde of een raadslid ver weg blijft van dossiers waarin hij of zij ook andere belangen heeft. Onthouden van stemming moet in zo’n situatie al net zo’n automatisme zijn. Zolang dit niet het geval is, is op het gebied van bewustwording nog veel werk te verzetten. Integriteit moet tussen de oren zitten.

Gelukkig zijn de uitkomsten van het onderzoek niet alleen maar negatief. Gedragscodes, regels voor het aannemen van geschenken, afspraken over nevenfuncties en klokkenluidersregelingen zijn bij een overgrote meerderheid van de gemeenten inmiddels gemeengoed. Op zichzelf is dat winst.

Iets anders is dat de inhoud van alle regelingen en afspraken bij veel ambtenaren niet precies bekend is. Deels is dit zeker een gevolg van de veelheid aan regels, waardoor het er niet overzichtelijker op wordt.

Managementrapportages waarin periodiek de stand van zaken op het gebied van integriteit wordt weergegeven, kunnen een goed hulpmiddel zijn om binnen organisaties de aandacht voor integriteit blijvend vast te houden. Tot nu toe werkt echter slechts een kleine groep gemeenten hiermee.

Kijkend naar het geheel van regelingen, afspraken en instrumenten, zou meer eenduidigheid wenselijk zijn. Dit zou zowel de herkenbaarheid als de rechtsgelijkheid ten goede komen.
Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken is druk doende met het verbeteren van het klokkenluidersbeleid, en met de invoering van een centraal registratiesysteem voor integriteitsschendingen. Het uniformeren van bestaand integriteitsbeleid zou een zinvolle volgende stap kunnen zijn.

Boudewijn Warbroek