Gouverneur Bovens: ‘Integriteit moet je moreel bekijken’

Gouverneur Theo Bovens wil gemaakte afspraken over integriteit beter kunnen afdwingen. Twee jaar geleden zijn de burgemeesters en de commissarissen wettelijk verantwoordelijk geworden voor het integriteitsbeleid in de gemeenten en in de provincies. ‘Een mooie taak erbij, met nul instrumentarium.'

De Limburgse commissaris van de koning Bovens zit in zijn maag met de kwestie Brunssum, waar de partij van de wegens integriteit in opspraak zijnde wethouder Jo Palmen ook nog eens de grootste partij werd bij de gemeenteraadsverkiezingen. Volgens een rapport van de hoogleraren Arno Korsten en Douwe Jan Elzinga was er geen hoog en ernstig integriteitsrisico en had de gemeenteraad in hun ogen gelijk Palmen niet weg te sturen. Dat minister Ollongren van Binnenlandse Zaken vond dat hij moest opkrassen, was volgens hen ongepast – ‘te snel uit de heup geschoten.’

Vertrouwen bevolking
‘Helemaal niet’, vindt Bovens. ‘Het is wel degelijk noodzakelijk om ergens een streep te trekken. Korsten gaat ervan uit dat iedereen wethouder moet kunnen zijn als er geen wettelijke beletselen zijn. In de tijd van het monisme was dat zo. Ieder raadslid kon wethouder worden, want hij had een mandaat van de kiezer, maar in het dualisme mag je wel degelijk eisen stellen aan mensen die in het dagelijks bestuur gaan zitten. Als je een bestuur wilt hebben waar de bevolking volledig in kan vertrouwen, dan mag je integriteitseisen stellen. In Limburg hebben alle gemeenten die eis onderschreven.’

100 euro
Het probleem met die conclusie van Korsten en Elzinga is volgens de gouverneur dat ze met een juridische bril naar integriteit kijken. ‘Maar daar gaat het hier niet om’, zegt Bovens. ‘Bij duidelijke belangenverstrengeling kan een wethouder gewoon op grond van de wet worden ontslagen. Het gaat echter om de schijn die het openbaar bestuur schaadt. Je moet de zaak moreel bekijken. Vroeger had je van die codes in het integriteitsbeleid. Je mocht bijvoorbeeld een geschenk van onder de 50 euro aannemen, daarboven niet. Daar zijn we allang overheen, maar Korsten en Elzinga lijken daarnaar terug te willen. Ze willen codificeren, maar waar om gaat is: is het verstandig als ik dit geschenk aanneem? Dat is een morele vraag. Soms kan het verstandig zijn om in dit voorbeeld een geschenk van een tientje te weigeren en een geschenk van 100 euro aan te nemen, omdat je anders de gastheer beledigt. Het integriteitsbeleid gaat niet over: dit mag wel en dit mag niet, maar wel over: wat is verstandig en wat is onverstandig. Wat is moreel juist?’

Landsbelang
Bovens vond het net als minister Ollongren te ver gaan om voor Brunssum artikel 132 van de Grondwet (‘vernietiging van besluiten van deze besturen kan alleen geschieden bij koninklijk besluit wegens strijd met het recht of het algemeen belang’) van stal te halen. ‘Maar vanmiddag had ik hier een oud-landsadvocaat op bezoek die ook zei dat je toch op grond van het landsbelang kunt ingrijpen? Ja, zei ik, maar dan moet je dat begrip wel oprekken. Misschien kunnen we het zo oplossen. Het is wellicht een optie’, zegt Bovens nu.

Tuchtrecht
Jo Palmen mag de dans zijn ontsprongen, in de toekomst is dat wellicht zo gemakkelijk niet. Ollongren ontvouwde vorige maand allerlei plannen om het lokaal bestuur zuiverder op de graat te maken. Zo bekijkt de minister of het de moeite waard is om een integriteitscommissie in het leven te roepen, een soort ‘scheidsrechter’, die bij een integriteitskwestie op verzoek van de burgemeester of de gemeenteraad een uitspraak kan doen. Er komt ook een eenduidige ‘basistoets integriteit’ voor bestuurders, en een Verklaring omtrent het Gedrag (VOG) wordt een benoemingsvereiste voor wethouders. Zo’n VOG is niet zaligmakend, zegt Bovens, maar wel een stap vooruit. ‘Iedere beroepsgroep in Nederland die iets met integriteit doet, heeft er tuchtrecht naast gezet. Dat geldt voor ambtenaren, medici, advocaten en voetballers. In de kinderopvang heb je een VOG nodig. Wat heeft het openbaar bestuur? Jullie, de journalistiek, maar dat is het dan. Dat kan toch niet?’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week. (inlog)