‘Ik heb ook fouten gemaakt’

Burgemeester Bergamo blikt terug op coronacrisis

Het beeld van die af en aan rijdende legervoertuigen in ‘zijn’ Bergamo zal altijd in het collectieve geheugen blijven hangen. Het is een opname van een Ryanair-steward, vanaf zijn thuisbalkon, op de avond van de 18e maart. Giorgo Gori blikt speciaal voor Binnenlands Bestuur terug op die dagen, hoe de gebeurtenissen erin hakten, welke lessen eruit zijn te trekken en welke hoop er, ondanks alles, uit te putten valt.

Eerst maar eens terug naar die eerste, tragische dagen, waarin Bergamo het tempo van de crematies niet meer kon bijbenen, hoewel de eigen ovens op volle kracht draaiden. In Bergamo zijn in twee maanden tijd bijna 700 mensen gestorven aan het coronavirus –7.000 in de hele provincie. ‘Als burgemeester denk je dat je je met veel zaken moet bezighouden, maar niet met de dood van je medeburgers in die mate’, zegt Gori. Hem restte niet veel anders dan de hulp in te roepen van de burgemeesters van andere steden.

‘We kregen een antwoord van veel Italiaanse steden – hen en hun burgemeesters zal ik altijd blijven bedanken – en elk van hen zorgde voor speciale tarieven voor de crematiedienst, alsof de doden van Bergamo hun medeburgers waren, alsof ze de doden van iedereen waren. We vroegen het leger om transporten te organiseren: zo konden we alle steden bereiken die ons een handje hielpen, maar bovenal konden we gratis vervoer garanderen voor de families van de slachtoffers van Covid19. We deden het speciaal voor hen. In die vrachtwagens zaten geen medewerkers van mij, ook geen familieleden. Maar we hebben allemaal, in die pijnlijke dagen, vrienden of familieleden verloren, of personen die we vroeger op straat begroetten.’

Op 14 oktober heeft u samen met de delegaties van de Italiaanse en Nederlandse voetbalbonden op de Monumentale Begraafplaats in Bergamo eer bewezen aan de slachtoffers van het coronavirus, enkele uren na de wedstrijd van de Nations League. Bergamo is een stad die veel pijn heeft gekend. Hoe heeft u dit onverwachte trauma weten te verwerken?
‘Ik heb mijn best gedaan. Ik heb alles gedaan wat in mijn macht lag om mijn medeburgers te beschermen en te helpen, maar ik heb ook fouten gemaakt, vooral in het begin. Tot eind februari dachten we dat Covid19 niets anders was dan wat we al hadden meegemaakt met SARS, MERS en de Mexicaanse griep; allemaal virussen die in China zijn geboren en die alleen in Europa een verre echo hadden. Dat was nu niet zo. Mijn pogingen om verantwoordelijkheid en voorzichtigheid te betrachten en tegelijkertijd te proberen de economische en sociale activiteiten te beschermen, bleken dan ook tevergeefs. Maar ik was niet de enige die er zo over dacht: in Italië moesten burgemeesters, virologen, journalisten, regionale presidenten op een gegeven moment toegeven − in ieder geval aan zichzelf − dat de twee dingen niet met elkaar te verenigen waren.’

‘In die tijd was mijn dagelijkse agenda leeg, maar ik had geen minuut vrij. We begonnen om zeven uur ’s ochtends te werken en stopten om middernacht, overmand door vermoeidheid. Slechts vier van ons bleven in het stadhuis. Ikzelf, mijn woordvoerder, Francesco Alleva, mijn assistente, Cristiana Barca en Giacomo Angeloni voor de begraafplaatsdiensten. We voelden ons als één familie, we waren elke dag samen gedurende de hele periode van de noodtoestand. We hielpen elkaar enorm om te proberen helder te blijven, zodat het verdriet van die dagen het niet zou overnemen.’

‘Sinds ik me bewust werd van de ernst van de situatie, heb ik geprobeerd mijn medeburgers alles te laten toekomen wat ze nodig hadden: we zetten een netwerk van meer dan duizend vrijwilligers op, die duizenden maaltijden, medicijnen en maskers leverden aan kwetsbare huishoudens in Bergamo. We deelden voedselbonnen uit, deden boodschappen voor ouderen.’

‘En de mensen van Bergamo gedroegen zich voorbeeldig in elke minuut van de noodsituatie: verantwoordelijk gedrag, geen nietsnutten, de straten waren verlaten en in de rijen voor de winkels droegen mensen allemaal maskers. Echt, ik ben er trots op dat ik deel uitmaak van deze geweldige gemeenschap.’

Wat heeft u geleerd van deze noodsituatie?
‘Ik heb vooral geleerd dat een pandemie kan worden beheerst door goede ziekenhuizen. De wedstrijd is gewonnen als er sterke structuren van de lokale geneeskunde zijn, met huisartsen, praktijken en klinieken in de buurt, die patiënten thuis behandelen en al hun eerdere contacten opsporen. Dit is de belangrijkste achilleshiel van de gezondheidszorg in Lombardije: het heeft uitstekende ziekenhuizen, maar het netwerk van medische faciliteiten zoals huisartsen, praktijken, klinieken en soortgelijke medische structuren is geleidelijk aan verzwakt en wij betalen de gevolgen.’

‘Verder leerde ik dat wanneer het nodig is om de mouwen op te stropen, hier niemand terugkrabbelt. In Bergamo werd in een week tijd een veldhospitaal van de grond af opgebouwd: meer dan 300 ambachtslieden werkten gratis mee aan de bouw ervan, zonder een moment te stoppen, samen met de Alpentroepen, de Atalanta-fans – ons voetbalteam – en medewerkers van de Civiele Bescherming en de vrijwilligers van de Noodhulp. Het was misschien wel een van de spannendste gebeurtenissen van de Covid19-crisis; een indrukwekkende collectieve inspanning.’

Voelde u zich gesteund door de regering?
‘Op 22 januari constateerde ik dat het ministerie van Volksgezondheid een circulaire had opgesteld om het virus in Italië op te sporen. Dat document werd op 27 januari gewijzigd en richtte zijn blik weer elders, op China: we begonnen te wachten op de komst van Covid19 uit Azië, toen we het thuis al hadden. Wij, Italië, waren het eerste democratische land dat met het virus te maken kreeg, daarom begrijp ik dat het moeilijk was om te weten wat we moesten doen, vooral omdat we niet konden vertrouwen op informatie die uit China kwam.’

‘De beelden van de militaire vrachtwagens die de doodskisten van onze doden vervoeren, hebben ons de werkelijke omvang van de noodsituatie doen inzien. Alsof het moeilijk was om te begrijpen wat er voor dat moment in Bergamo gebeurde! Sinds die dag heb ik drie telefoontjes ontvangen van het staatshoofd, minister-president Conte op bezoek gehad, gesprekken gevoerd met veel leden van de uitvoerende macht en op 28 juni de president van de republiek mogen ontvangen. Ik voelde me niet alleen gelaten.’

Wat vindt u van de houding van de Nederlandse premier Rutte, kapitein van de ‘vier zuinige landen’, ten aanzien van het Herstelfonds?
 In mei vroeg iemand in een persconferentie met buitenlandse journalisten mijn mening over de ‘intelligente lockdown’ die toen in Nederland was ingevoerd. Ik zei dat Nederland in het begin dezelfde fouten had gemaakt als Italië: in het begin leek de sociale afstand voldoende. Maar eigenlijk bleek alleen de lockdown effectief. Nederland registreerde op dat moment echter een relatief laag aantal infecties, wat het succes van de toenmalige aanpak leek te bevestigen.

Uit de dagelijks gecommuniceerde gegevens heb ik de indruk dat de huidige situatie in Nederland vergelijkbaar is met die van de eerste golf. En we weten dat de officiële gegevens slechts een gedeeltelijk beeld van de werkelijkheid lijken te laten zien, zoals in Italië in het voorjaar. Ik hoop dat de situatie snel zal normaliseren, maar er zijn drastische keuzes nodig om een einde te maken aan de verspreiding van de besmetting, vooral in grote centra en steden, waar het moeilijker is om de fysieke afstand te bewaren en het virus zich gemakkelijker verspreidt.’

‘Ik heb ook gereageerd met betrekking tot de ‘spaarzame landen’ toen de discussie over het Herstelfonds in volle gang was: ik geloof dat Europa met het Herstelfonds een belangrijk antwoord heeft gegeven aan zijn lidstaten; een antwoord dat ons heeft verlost van de aanvankelijke verdoofdheid en aarzelingen wat betreft de Covid19 -noodtoestand.’

‘Ik dacht dat de houding van Rutte ten aanzien van de kwestie van het herstel niet de juiste was: het risico dat we lopen – en Covid19 heeft deze processen aangescherpt – is dat het Europese project wordt opgeblazen door de conflicten tussen de lidstaten aan te wakkeren. Ik heb tijdens dat interview in mei meerdere malen uitgelegd dat een gemeenschap alleen met succes de moeilijkste uitdagingen aangaat als ze de mouwen opstroopt, als je het egoïsme overwint en samenwerkt voor een groter doel, zoals mijn stad en territorium hebben gedaan. Hetzelfde geldt, op grotere schaal, voor de Europese Unie. Het Europese antwoord, dat wordt vertegenwoordigd door het Herstelfonds, heeft een groot signaal van aandacht gegeven aan de meest getroffen gebieden. We werden gedwongen te begrijpen dat het virus geen enkel onderscheid maakt: nooit eerder zoals nu hebben we een samenhangend Europees front nodig om dit moment het hoofd te bieden.’

Denk aan 2021 en daarna: wat zijn de groeivooruitzichten en wat zijn de bedreigingen die op de loer liggen?
‘Ik moet zeggen dat alles wat ik me enkele weken geleden voorstelde, botst met de tweede golf van Covid19 en de sombere onzekerheden die daarmee gepaard gaan. Het is moeilijk te achterhalen wat de situatie zal zijn, niet alleen in de komende maanden. Ik denk dat veel zal afhangen van wat de regeringen zullen doen om het geld van het Herstelfonds te besteden; het is via het Fonds dat veel van de herstelstrategieën van ons land passeren. Ik ben er ook echt van overtuigd dat er een grote sprong voorwaarts zal worden gemaakt zodra Covid19 is verslagen. Natuurlijk zullen we moeten wachten op het vaccin.’

Persoonlijke doelen opzij
De burgemeester van Bergamo, Giorgio Gori, is door mensen uit de hele wereld opgenomen in de lange lijst van burgemeesters die strijden om de titel van Wereldburgemeester 2020/21 – dit jaar gewijd aan burgemeesters die tijdens de coronaviruscrisis uitstekende leiderschapskwaliteiten hebben getoond. Veel mensen denken dat hij de prijs zal winnen. Gori: ‘Ik denk er niet aan. Ik probeer de situatie zo goed mogelijk onder ogen te zien. Ik ben de burgemeester, maar ik ben slechts een deel van een groter netwerk, van medewerkers, van burgers; alleen met de bijdrage van alles wat we proberen te bereiken, zullen we resultaten behalen uit de acties die we proberen uit te voeren. Ik kan alleen maar tegen mijn medeburgemeesters zeggen dat het tijd is om in hun gemeenschap op te gaan, persoonlijke doelen opzij te zetten en de verwachtingen van hun burgers te omarmen, en hun rol van ‘referentiepunt’, die onze burgers nog steeds zien in de figuur van een burgemeester, de dichtstbijzijnde, concretere en menselijker soort instelling die ze hebben, volledig te interpreteren.’