‘Ik ga niet natrappen’

Van Wassenaar naar Aa enn Hunze

‘Ik ben 65 maar ik voel mij meer weer 24’, lacht waarnemend burgemeester van het Drentse Aa en Hunze Jan Hoekema in uitspanning ‘t Nije Hemelriek, terwijl hij uitkijkt over de bossen en het meertje van Gasselte. ‘Ik zit in een oud-Hollands hotel en eet in een kroeg een zigeunerschnitzel. Ik ga niet meteen zeggen dat Aa en Hunze hemel op aarde is omdat ik hier nu een tijdje zit, maar er is heel veel harmonie en samenwerking. De wethouders werken keihard en in de nuchtere gemeenteraad is geen gekkigheid.’

Kom daar eens om in Wassenaar, waar Hoekema (D66) bijna tien jaar burgemeester was. Het bemiddelde Zuid-Hollandse dorp is verslaafd aan relletjes en er is herhaaldelijk heibel: over de ambtswoning of een pizza, over seksuele intimidatie door een wethouder, prijzige workshops bij een visagist, de kosten van een fietstunnel, vallende wethouders en gemeentesecretarissen, fusie met Voorschoten, de bouw van de nieuwe Amerikaanse ambassade. ‘Allemaal baasjes’, kopte NRC Handelsblad over de Wassenaarse politiek; ‘Met z’n allen de weg kwijt’, schreef Binnenlands Bestuur. Voor Jan Hoekema was het eind vorig jaar genoeg geweest. Op 17 januari trok hij de deur van Raadhuis De Pauw achter zich dicht.

Aan oud-raadslid en wethouder in Wassenaar en huidig VVD-burgemeester van Zoetermeer Charlie Aptroot de schone taak om orde op zaken te stellen in het lommerrijke dorp. Maar dat gaat zo maar niet! ‘Zelfreflectie’ in de Wassenaarse gemeentepolitiek is namelijk, zo schreef Aptroot eind maart, ‘lang niet bij iedereen aanwezig’. ‘Als de komende tijd bij sommigen de bereidheid tot samenwerken en veranderen ontbreekt, zal ik betrokkenen daarop aanspreken en zo nodig consequenties trekken’, liet Aptroot omineus weten. De relatie tussen het college en de werkorganisatie moest ook verbeteren, vond hij. De driehoek van gemeentesecretaris, burgemeester en griffier was ‘met de tijd minder goed geworden. Er was een gebrek aan communicatie en er was geen vertrouwen in elkaar.’

Jan Hoekema sprak voor zijn vertrek twee uur met Charlie Aptroot over de Wassenaarse politiek. Toch lijkt de burgemeester van Zoetermeer behoorlijk geschrokken van de bestuurlijke wanorde in Wassenaar en tijd tekort te komen. Hoekema: ‘Aptroot moet Wassenaar erbij doen. Daarmee heeft hij een pittige job en Wassenaar een bijzondere bestuurlijke situatie. Maar daar ga ik niet over.’

Pijn
Goed, en dan nu de smeuïge verhalen! Klap maar uit de school! De waarnemer in Drenthe pikt een bitterbal weg en glimlacht. ‘Dat ga ik niet doen. Ik ga niet natrappen. Het was een zwaar maar ook goed besluit om Wassenaar te verlaten. Tussen een deel van de raad en mij was de koek op. Het afscheid deed best pijn, want ik heb het negen-en-een-half jaar heel leuk gehad in Wassenaar. De samenleving en de maatschappelijke instellingen, met alle leuke tierelantijnen eromheen, vond ik heel fijn, maar het is ook een enorme kans om op mijn leeftijd op een heel andere plek hetzelfde werk te kunnen doen. Dat had ik niet meegemaakt als ik rustig mijn tijd in Wassenaar had uitgezeten.’ Maar dan ook geen recepties en soirees meer in de talloze ambassadeurswoningen en kasteeltjes in Wassenaar. Hoekema: ‘Ambassadeurs komen en gaan ook. Ik had van veel landen al drie ambassadeurs versleten. De diplomatieke recepties waren lollig werk en ze zijn verplichte kost voor de burgemeester van Wassenaar, maar je komt ook in een routine terecht. Je bent na zoveel jaar verwend.’

Paleisachtig
Na al die jaren in De Pauw had Jan Hoekema na zijn abrupte vertrek even niets meer. Cold turkey, zegt hij zelf. ‘In Wassenaar had ik een heel goed secretariaat en werd alles keurig voor mij geregeld. Als dat afgelopen is, ben je alleen. Dat is een confronterende maar ook een leerzame ervaring. Ik moest mijn bestaan opnieuw opbouwen. Dat heeft iets moois, iets spannends.’

Met Van Aartsen, zijn oude en ook weer nieuwe buurman in het provinciehuis in Assen, deelt Jan Hoekema een periode van tijdelijke ontworteling. ‘Jozias vertelde in een gesprek met het Dagblad van het Noorden dat hij mijlenver verwijderd is van zijn comfortzone. Dat voel ik ook wel enigszins, maar dat dwingt je ook om de ingeslepen patronen te verlaten. Alles was vanaf de eerste dag nieuw voor mij. Je moet snel schakelen, een bestuurskwaliteit die onontbeerlijk is voor een waarnemer. De werkomgeving is ook anders. In het moderne gemeentehuis van Aa en Hunze in Gieten zitten de wethouders, de burgemeester en de griffier gewoon in één gang. De Pauw in Wassenaar had een paleisachtige allure, maar het raadhuis was ook oud en er kwamen bijna geen ambtenaren. Dat was lastig. Hier loopt iedereen de hele dag bij elkaar naar binnen.’

Rolkoffer
Zijn bestaan uit een rolkoffer in Aa en Hunze volgde enorm snel op het vertrek uit Wassenaar. Hoekema: ‘Ik stond daar zelf ook versteld van. Ik had een paar commissarissen gebeld, een paar belden mij.’ Maar Drenthe was voor hem wel een onbekende provincie, geeft hij grif toe. ‘Ik heb mij verkeken op de afstanden binnen de provincie en binnen de gemeente. Even op de vertrouwde rode fiets stappen waarmee ik Wassenaar van zuid naar noord doorkruiste, is er niet bij. Hier mag ik gelukkig in één van de gemeente-Polo’s springen als ik ergens naartoe moet. Ik kom net van de opening van de tentoonstelling So Many Roads in het C+B Museum in Grolloo, het New Orleans van Europa. De tentoonstelling staat in het teken van het gereis van Cuby & the Blizzards. Die mannen zaten ook uren in de auto of in een busje.’

Na de bitterballen bij ‘t Nije Hemelriek voert Hoekema’s programma naar het diamanten bruidspaar Hingstman-Jipping in Gieten. De ruiker ligt al op achterbank van de Polo. Wassenaar en Aa en Hunze hebben bijna evenveel inwoners (26.000) en evenveel raadsleden (21), ‘maar daar houdt de vergelijking wel op’, aldus Hoe kema. Gemeentebelangen is met acht raadszetels verreweg de grootste partij in Aa en Hunze, maar dat leidt niet tot haantjesgedrag, zegt hij. ‘Er heerst hier bestuurlijke rust en de verhoudingen in de raad zijn evenwichtig. Gemeentebelangen heeft een wethouder, net als Groen Links en het CDA, die elk twee raadsleden hebben. Daaraan kun je denk ik aflezen dat de gunfactor ten nutte van een stabiel gemeentebestuur groot is.’

Hoekema heeft gemerkt dat de dorpsbewoners de weg naar de politiek prima weten te vinden. Partijen organiseren in de kernen (Aa en Hunze heeft er 35) samenkomsten en halen er de onderwerpen op uit de gemeenschap. Hoekema: ‘Dat is goed, want het is de taak van het gemeentebestuur om ervoor te zorgen dat de buurtschappen en dorpen vitaal blijven, maar college en raad moeten wel de rechtvaardigheid verdelen. Je kunt niet 35 buitenzwembaden hebben; een paar is al kostbaar genoeg.’

Wassenaar mag het Sterrenbad hebben overgedaan aan een bv, Aa en Hunze houdt de gemeentelijke baden De Borghoorns in Annen en Zwanemeer in Gieten graag in eigen handen. ‘De gemeente past jaarlijks twee ton bij, maar de politiek vindt het dat waard’, aldus Hoekema.

Cultuurshock
Waarnemer Hoekema maakte op maandagmiddag 6 maart kennis met de gemeenteraad in Gieten. Een kleine cultuurshock. ‘Een borreltje van 5 tot 6. Om 6 uur was iedereen weg. Ik kwam in het stikdonker aan in mijn B&B in Annen. Bordje op de deur: ‘Welkom Jan.’ Net pensioengerechtigd en dan alsof je in een jeugdherberg komt. Tweehonderd meter verderop is op de Brink café De Grutter. Er waren zes mannen van mijn leeftijd; vier zaten te kaarten en twee stonden aan het biljart. “Hé, bent u niet onze waarnemend burgemeester?” Had die man ergens gelezen in het Dagblad van het Noorden of gehoord bij RTV Drenthe. De regionale media doen er hier toe.’

Jan Hoekema’s eerste vergadering in Gieten ging over de profielschets voor de nieuwe kroonbenoemde burgemeester die in september aantreedt. Uiteindelijk solliciteerden 24 heren en 10 dames. Hoekema: ‘Dan realiseer je je dat je als waarnemer een passant bent, met alle voor- en nadelen van hechting en onthechting.’

De eerste volle raadsvergadering begon met een herdenking van het voormalige PvdA-raadslid Gerard Koopman, waarna er drie kwartier werd gesproken over het Drents als streektaal. Hoekema: ‘Daarna werden alle voorstellen bij acclamatie aanvaard. Natuurlijk gebeurt dat niet bij iedere raad, maar een argeloze omstander zou die avond moeilijk het verschil tussen coalitie en oppositie hebben ontwaard.’

Zwembaden, dorpshuizen (Aa en Hunze steunt er tegen de twintig), dorpsscholen, coöperaties zoals vrijwilligerswinkels – ze zijn volgens Jan Hoekema onmisbaar in de strijd tegen krimp op het platteland. ‘Ik ben diep onder de indruk geraakt van de lokale kracht die mensen opbrengen. Daarom is het ook een cadeautje om hier te mogen werken. Wat in de Nederlandse bestuurskunde nu modieus burgerparticipatie nieuwe stijl wordt genoemd, is in Aa en Hunze al lang gemeengoed. Daar hoort vertrouwen bij. Het college heeft besloten om een bedrag te geven aan een aantal organisaties voor onderhoud en beheer van groen, met minimale afspraken over toezicht. Die weg moeten we echt verder inslaan. Maar dat betekent soms ook loslaten, voor de gemeentelijke organisatie maar ook voor de raad, die zich zal moeten richten op het stellen van kaders en controle op hoofdlijnen. Dat is lang niet gemakkelijk als je op de maandagavonden in de kernen met mensen praat die wat van je willen.’

Waarnemer Hoekema heeft besloten om niet een half jaar lang in Gieten of Gasselte een appartement te huren (‘Dan moet je alles weer schoonmaken en gaat de kaas schimmelen’), maar hij verhuist zo om de zes weken binnen de gemeente. ‘Ik ben begonnen in een B&B in Annen. Nu bivakkeer ik in het degelijke hotel Erkelens in de Grolloërstraat in Rolde. Hierna wil ik naar Anderen. Daar hebben ze de leuke B&B-boerderij Sloapen & Stoet, waar af en toe kleinschalige concerten worden georganiseerd. Mijn laatste plek wordt denk ik Eext op het zand, of misschien toch een plek op het veen. Dorpen hebben hier van die mooie namen, hè?’ En dan komen de evenementrijke zomermaanden in dorpen als Grolloo, Schipborg en Anloo er nog aan.

Hoekema: ‘Het bluesfestival van Johan Derksen, koorzang, literatuur, het festival der Aa, een klein Oerol, de Etstoel met nagespeelde 17e-eeuwse rechtspraak. Drenthe is voor deze stadse burgervader far beyond Bartje, turf en achterdocht. Weg met die clichés!’

CV
Jan Hoekema werd op 14 februari 1952 geboren in Den Haag. Hij studeerde politicologie en sociologie in Leiden. In 1977 ging Hoekema werken bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. In die tijd was hij (tot 1989) ook D66-raadslid in Leiden. In 1989 werd Hoekema benoemd tot directeur VN-zaken bij Buitenlandse Zaken. In 1994 werd hij gekozen tot lid van de Tweede Kamer voor D66. Na zijn Kamerlidmaatschap werd Jan Hoekema in 2003 ambassadeur culturele samenwerking op het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Van 2003 tot 2006 was hij vicevoorzitter politiek van D66. In juli 2007 werd hij benoemd tot burgemeester van Wassenaar. Op 5 december 2016 maakte Hoekema bekend te stoppen als burgemeester van Wassenaar. Hij begon op 6 maart 2017 als waarnemend burgemeester van de Drentse gemeente Aa en Hunze. Jan Hoekema is tot eind 2018 voorzitter van de raad van toezicht van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en van het Letterenfonds.