‘Ik ben nergens voor weggelopen’

Het Kasteel van Sinterklaas staat in het hart van Helmond. De vierkante waterburcht, gebouwd in de veertiende eeuw, biedt tussen 18 november en 3 december onderdak aan de goedheiligman en zijn Pieten. Voor €3,50 is iedereen ‘s middags (behalve op maandag, want dan rust de Sint) welkom in het prachtkasteel. De hoofdpiet in het kasteel is zwart, net als de professorpiet en de slaappiet; warempel, alle Pieten zijn zwart.

Kijk op de website hetkasteelvansinterklaas.nl en het lijkt alsof de discussie over Piet, zwart of niet, volledig aan Helmond voorbij is gegaan. Geen woord over de ‘schaduwkanten van Piet’. En waarom ook, zegt burgemeester Elly Blanksma in de statige burgemeesters­kamer van het kasteel. ‘Er is hier geen discussie over Piet. Ik krijg er in de lokale media niets van mee.’

De rechtbank Amsterdam oordeelde in juli van dit jaar dat Zwarte Piet een ‘negatieve stereotypering’ is van de zwarte mens. Burgemeester Van der Laan en het Pietengilde gingen tegen de uitspraak in hoger beroep bij de Raad van State, die volgende week uitspraak doet over de vraag of de overheid eisen moet stellen aan Zwarte Piet.

In de hoofdstad, waar de pietendiscussie begon, worden de komende jaren sowieso alle elementen die zorgen voor een ‘negatieve stereotypering’ uit de knecht gesloopt. Kroeshaar, oorbellen en rode lippen zijn dit jaar al verleden tijd. In Helmond heeft de bakpiet nog gewoon rode lippen en de slaappiet gouden bellen in zijn oren. Bij de nationale intocht in Gouda, volgende week zaterdag, wordt Sinterklaas weliswaar vergezeld door Zwarte Pieten, maar holt er ook een goudgele kaaspiet mee, en een stroopwafelpiet. Volgens burgemeester Schoenmaker van Gouda zijn er ‘veel voorstanders van de traditionele Zwarte Pieten, maar ook mensen die verandering willen’.

Burgemeester Blanksma (55) bespeurt in Helmond geen wens tot verandering en ze voelt zich ook niet geroepen om daarvoor te pleiten. De pietendiscussie blijkt weer zo’n typisch Randstadverschijnsel. De burgemeester van Helmond: ‘Het is hier helemaal geen debat. Ik vind ook niet dat ik mij daar als burgemeester mee moet bezighouden. En het maakt ook niet uit welke gedaante­verwisseling Zwarte Piet straks in het Sinterklaasjournaal ondergaat. Het is een kinderfeest. Vroeger had Zwarte Piet een roe bij zich; die is verdwenen. Maar daar hoef je toch geen regels voor te hebben? Het loopt wel los. Ik maak mij er niet druk over.’

En dus maakt Helmond zich onbekommerd op voor de komst van de 250 duizendste bezoeker van het Sinterklaaskasteel. ‘Ik ontvang de Sint en zijn Pieten, beleef de intocht mee en geef Sint de sleutel van het kasteel. De Pieten en de Sint slapen tot pakjesavond in de twee torenkamers. Iedere kamer in het kasteel heeft een thema; allemaal vrijwilligerswerk. De gemeente doet er helemaal niets voor.’

Geboortestad
Dat Piet niet voor heisa zorgt in Helmond, komt goed uit. Burgemeester Blanksma heeft sinds haar aantreden genoeg voor haar kiezen gehad. Ze vertrok kort voor de verkiezingen van 2012 uit de Tweede Kamer om in haar geboortestad burgemeester te worden. Tot ongenoegen van het CDA. Blanksma was niet voor niets op nummer 4 van de kieslijst gezet. Een week voor haar aantreden brak een rel uit over het lekken van vertrouwelijke informatie over de bestuurscrisis rond oud-burgemeester Fons Jacobs, waarna Bureau Berenschot een paar maanden later concludeerde dat het ‘zeer aannemelijk was’ dat Jacobs het lek was. Jacobs bood kort daarop zijn excuses aan.

Een half jaar later was het helemaal bal in de Helmondse politiek. Wethouder Tielemans stapte begin juni op nadat het Eindhovens Dagblad had onthuld dat hij als vertegenwoordiger van SDOH Helmond in 2011 en 2012 op kosten van de gemeente 111 taxiritten had gemaakt. Daarvan was 92 keer de begin- of eindbestemming het centrum van Helmond. Hij had moeten netwerken in die cafés, vooral in ‘t Vensterke. De coalitie viel.

Spanning
Hoewel de thuiskomst voor Blanksma als een ‘warm bad’ aanvoelde, moet deze collegeaffaire voor haar toch een koude douche zijn geweest. Burgemeester Blank­sma zegt: ‘Ik heb flink wat op mijn bordje gekregen, maar ik heb alles opgepakt en ben nergens voor weggelopen. Mijn voorganger Fons Jacobs is zwaar beveiligd geweest (Jacobs werd met de dood bedreigd en moest in 2010 op last van de Criminele Inlichtingen Eenheid naar een buitenlands schuiladres / red). Dat betekent iets voor zo’n gemeente. Daar ben je dus wel een beetje op voorbereid; die spanning voel je gewoon. Maar ik had niet kunnen bedenken dat dergelijke integriteitsschendingen op mij lagen te wachten.’

Volgens burgemeester Blanksma was de wethouder door de gemeentesecretaris gewaarschuwd voor zijn declaratiegedrag, maar had toenmalig burgemeester Jacobs gezegd dat alles binnen de perken bleef. Privé, zakelijk, alles leek gedeclareerd te mogen worden in Helmond. Nu zegt burgemeester Blanksma daarover: ‘Je moet alles in de tijdgeest zien. Waren die taxideclaraties ongelofelijk? Ik weet het niet. Ik weet wél dat je integriteit bespreekbaar moet maken. Als dit soort zaken zich voordoet, moet je handelen. Het is een grijs gebied in bestuurlijk Nederland. Het is niet zo belangrijk wat ik ervan vind, maar wel wat ik ermee doe.’

En wat is er dan mee gedaan in Helmond, behalve het laten uitvoeren van duur onderzoek? ‘We zijn het anders gaan doen’, aldus Elly Blanksma. Alle declaraties worden in het college besproken en op de website van de gemeente gezet. Waarom eigenlijk nog declareren? Burgemeester van Vlaardingen en bestuurder van 2011 Bas Eenhoorn zegt: ‘Ik declareer nooit, de ambtstoelage moet genoeg zijn.’

‘Daar geloof ik niet in en er kunnen uitzonderingen zijn’, reageert burgemeester Blank­sma. ‘Ik geloof in transparantie. Je moet doen wat je kunt uitleggen. Laat zien wat je doet. Jij kunt altijd wel aanvoelen of het maatschappelijk acceptabel is.’

Dat dit in het verleden niet zo was, soit, nu wel, zegt Blanksma. ‘Je handelt niet alleen naar de letter maar ook naar de geest. We zijn begonnen met een moreel leerproces en doen dilemmatrainingen met het bureau Governance & Integrity in Amsterdam. Ik doe dat nu met de gemeenteraad en ook met het college. Niet alles is zwart-wit. Er is altijd een grijs gebied.’

Typisch zuidelijk Nederland, die informaliteit waarin bedriegerij welig kan tieren? Elly Blanksma verbolgen: ‘Daar is niets zuidelijks aan. Helemaal niets. Ik mag je herinneren aan de gedeputeerde in Noord-Holland die vorig jaar terecht stond voor corruptie en drie jaar cel van de rechtbank in Haarlem kreeg.’

Oorlog
Blanksma’s voorganger Fons Jacobs (van 2002 tot 2012 burgemeester) leefde op voet van oorlog met het Eindhovens Dagblad. Met de redactie praatte Jacobs liever niet en om zijn imago gaf hij evenmin. Elly Blanksma pakte het anders aan. Na een jaar burgemeesterschap vertelde ze tegen het Eindhovens Dagblad ‘een jaar verkering’ te hebben met Helmond. Dat hoort een krant graag en zette de ontboezeming prompt als kop boven het interview. Blanksma zegt: ‘Ik investeer in een goede relatie met de media, net zoals de media dat met mij doen. Ik ben gemakkelijk benaderbaar. Dat ben ik echt gewend uit de Tweede Kamer. Veel redacteuren hadden er mijn 06-nummer. Je bent als Kamerlid een kleine zelfstandige en je hebt één op één relaties met de pers.’ Scoort een Kamerlid in de Tweede Kamer en in de landelijke media, in het college scoort de wethouder in de gemeenteraad en in de regionale media, niet de burgemeester. Les 1 uit het handboek van de burgemeester. ‘Die overgang was voor mij niet zo moeilijk’, lacht Elly Blanksma. ‘Op mijn leeftijd en met mijn ervaring heb ik daar niet zo veel moeite mee.’

De meeste vaderlandse burgemeesters komen uit het lokale bestuur. Eerst raadslid, dan wethouder en vervolgens burgemeester. Blanksma is begonnen in de provincie (Statenlid in Brabant), ging toen naar de Tweede Kamer en belandde uiteindelijk in Helmond. ‘De Kamer was een prima leerschool’, zegt Elly Blanksma. ‘Ik heb er het politieke handwerk geleerd. Ik weet hoe belangrijk het is om het debat de ruimte te geven onder leiding van een strenge voorzitter. Meer gemeenten zouden een burgemeester met een brede ervaring in de politiek verdienen.’

Champions League
De Tweede Kamer was voor Elly Blanksma ‘de Champions League’. ‘Ik vond Den Haag moeilijker dan het burgemeesterschap. Inhoudelijk was de uitdaging voor mij als financieel specialist groter, denk aan de bankencrisis. Nu bestrijk ik een veelheid aan onderwerpen en heb ik ervoor gekozen om dicht bij de mensen te staan. Ik zie nu wat er gebeurt als het rijk beleid over de schutting gooit. Hoe dichtbij dat komt.’

Dat Den Haag afstand neemt, vindt burgemeester Blanksma overigens heel goed. ‘Ik geloof in subsidiariteit in eigen kring. Leg de verantwoordelijkheid daar waar zij kan worden genomen. Niet per se bij afzonderlijke en kleine gemeenten, maar wel in regio’s, waarbij de centrumsteden de verantwoordelijkheid nemen om de krachten te bundelen. Wij hebben bij de decentralisaties echt een voortrekkersrol binnen de zes Peelgemeenten.’

De Haagse stolp zou vaker moeten worden ingeruild voor het bestuurlijke leven in de provincie, terwijl lokale bestuurders stage zouden moeten lopen in Den Haag, vindt burgemeester Elly Blanksma. ‘Het is goed voor burgemeesters om te weten hoe wetgeving tot stand komt en in elkaar steekt en dat Den Haag merkt hoe rijksbeleid lokaal uitpakt. Laatst belde de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken Richard van Zwol met de vraag of hij in Helmond kon komen kijken hoe wij de drie decentralisaties voorbereiden. Geweldig natuurlijk. Hij is hier een dag geweest. Dat is toch wel een voordeel van mijn tijd in de Tweede Kamer. Ik ken beide werelden, die van de wetgeving en die van de praktijk. Ik heb de contacten en de financiële kennis om de groei van de taken en de decentralisaties te kunnen doorgronden. Ik zou tegen de regio willen zeggen: “Doe er je voordeel mee.”

CV
Elly Blanksma (Helmond, 1959) studeerde bedrijfseconomie aan de HEAO in Eindhoven. Daarna trad ze in dienst van de Rabobank. Tussen 1987 en 1995 was Blanksma namens het CDA lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant. In 2006 werd Blanksma gekozen in de Tweede Kamer. Op 19 juni 2012 werd zij door de gemeenteraad voorgedragen voor het burgemeesterschap van Helmond, waarop ze zich terugtrok van de kandidatenlijst van het CDA voor de Kamerverkiezingen. Blanksma werd 1 november 2012 beëdigd. Ze is ook bestuursvoorzitter van het Nibud.

‘We kunnen lokaal het ­verschil ­maken’

Stel u wordt premier, wat verandert er?
Invoering van een nieuw belastingplan, waarin de belastingruimte voor de gemeenten wordt vergroot en daarmee de lokale democratie wordt versterkt. Nu wordt 97 procent van de belastingen geïnd door de landelijke overheid en via het gemeentefonds doorgezet. Ik pleit niet voor belastingverhoging, maar wel voor het besteden van het geld op lokaal niveau. We kunnen lokaal het verschil maken. Met een goede schaalgrootte kunnen gemeenten dat kwalitatief aan.

In een tijdmachine, waar naartoe?
Niet terug. Ik leef vandaag en creëer voor morgen. In die geest blijf ik dicht bij huis. We hebben in Helmond een enorme Automotive Campus met nationale en internationale faam. Ik wil in 2024 rondneuzen om te zien hoe we met z’n allen autonoom rijden. Een ontwikkeling die te vergelijken is met de uitvinding van de auto en die niet uit China of Californië komt, maar hier uit Helmond.

Favoriete land en stad (niet Nederland).
Dat is moeilijk. Ik ben getrouwd met een Fries. We zijn echte zeilers. Onze boot ligt in Zeeland. Ik hou van Zeeland, ik hou van water. Als ik dan toch een land moet noemen, dan is dat Frankrijk. De kust is prachtig. Een leuke stad is het havenstadje Deauville in Normandië. Rust, ruimte, zee en prachtige stranden.