Wobben vanaf een tropisch eiland

Vier Arubanen uit San Nicolas hebben Nederlandse overheidsorganisaties de afgelopen jaren bestookt met honderden Wob-verzoeken. Zij worden allemaal bijgestaan door dezelfde juridisch adviseur.

Honderden verzoeken om openbaarheid uit Aruba

Ooit was San Nicolas het kloppende hart van Aruba’s economie vanwege de in de stad gevestigde olieraffinaderij. Maar met de ontmanteling van de olie-industrie verdween veel werkgelegenheid uit de tweede stad van het Caribische eiland. Tegenwoordig kampt San Nicolas met veel leegstand en staat de stad vooral bekend om zijn louche bars, drugshandel en (legale) prostitutie.

En het is de vestigingsplaats van meerdere onderzoekers die gretig gebruik maken van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Zeker vier Arubanen bestoken Nederlandse gemeenten, provincies en ministeries met talloze Wob-verzoeken. Zij laten zich daarbij vertegenwoordigen door adviesbureau Consultorio San Nicolas van Malcolm Lennox Hassell.

Een van de ‘veel-Wob’ers’ is John Bromet. Als hoofd van de internetafdeling van de bibliotheek op Aruba coördineert hij de dagelijkse werkzaamheden in de internetruimte Centro di Informacion Digital en helpt het ‘publiek op de digitale snelweg’, zo valt te lezen in een jaarverslag van de Biblioteca Nacional Aruba. In de afgelopen jaren diende Bromet via zijn juridisch adviseur Hassell Wob-verzoeken in bij alle circa 400 Nederlandse gemeenten, twaalf provincies en elf ministeries. De Arubaan wil onder meer van gemeenten weten hoeveel bezwaarschriften, ingebrekestellingen en klachten ze hebben ontvangen. Ook is Bromet benieuwd of zij de wettelijke rente over dwangsommen hebben uitbetaald. Hij zegt een boek over de Wob te willen schrijven, maar onduidelijk is wanneer dat verschijnt.

Naast Bromet maken meer Arubanen bovengemiddeld vaak gebruik van de Wob. Zij wonen allemaal in San Nicolas of zijn uit die stad die afkomstig. En ze hebben in Malcolm Lennox Hassell dezelfde juridisch adviseur. Hij treedt ook op als gemachtigde van onder meer Dy-Angelo Harold Andrea, Ronald Humbert Mohammed en Jarino Toppenberg, een Nederlander met Arubaanse wortels die op het Caribische eiland woonde. Tot begin dit jaar, toen de uitbater van seksclub Java Bar volgens lokale media om het leven kwam bij een noodlottig ongeval met een waterscooter.

In 2015 komen er bij veel Nederlandse gemeenten Wob-verzoeken binnen van Toppenberg. Hij wil informatie hebben over milieuvergunningen, de toepassing van de Wet Bibob, bijstandsgerechtigden en het prostitutiebeleid. Ambtenaren hebben de indruk dat het gaat om misbruik, vanwege de manier van indienen, de aard van het verzoek en aanvullend gestarte bezwaarprocedures. In plaats van te overleggen over de Wob-verzoeken tekenen Toppenberg en Hassell meteen bezwaar aan. Maar misbruik vermoeden is iets anders dan het aantonen. Daarom besluiten de meeste gemeenten de Wob-verzoeken ‘gewoon’ in behandeling te nemen.

Het onderzoek van Toppenberg moest leiden tot een ‘bloemlezing over de Wob’. Dat zegt Hassell tijdens een interview in de centrale bibliotheek in Den Haag. Wat die ‘bloemlezing’ precies inhoudt, kan Hassell niet vertellen. Wel weet hij dat de dochter van Toppenberg het onderzoek van haar overleden vader zal voortzetten. Een andere cliënt, Dy-Angelo Harold Andrea, is volgens Hassell geïnteresseerd in de in 2013 uitgekeerde WW-uitkeringen. Wat Andrea met die informatie wil doen, kan de juridisch adviseur niet zeggen. Hassell heeft de afgelopen maanden namens een vierde cliënt uit San Nicolas, Ronald Humbert Mohammed bij gemeenten Wob-verzoeken ingediend over (oud-) burgemeesters. Ook dat onderzoek moet volgens Hassell leiden tot een publicatie.

Dwangsommen verbeuren
Juridisch medewerker Margriet Renkema van de gemeenten Marum en Grootegast vermoedt dat Hassell de man is achter alle Wob-verzoeken.’ Off the record wijzen diverse betrokkenen erop dat de handtekeningen onder informatieverzoeken van verschillende Arubaanse Wob’ers hetzelfde handschrift zouden hebben. Ook zou Hassell mails zenden vanaf de mailadressen van zijn cliënten en doet hij ‘Arubaanse Wob-verzoeken’ in Nederland op de post.

Het heeft er alle schijn van dat Hassell niet uit is op informatie, zegt Lars Pronk, jurist bij de gemeente Venray. ‘Hij vroeg om heel veel documenten, maar is nooit ingegaan op ons aanbod om die te komen inzien.’ Margriet Renkema heeft al vrij snel de indruk dat het bij de Arubaanse Wob-verzoeken om misbruik gaat: ‘Gelet op de vraagstelling van de verzoeken en de verdere werkwijze waren de verzoekers overduidelijk uit op hetzij het verbeuren van dwangsommen, hetzij proceskostenvergoedingen in bezwaar of beroep.’

Bij de Friese gemeente Dongeradeel blijft Hassell volharden in een bezwaarschrift. Hij neemt na het indienen daarvan telefonisch contact op met de gemeente met de mededeling ‘dat het bezwaarschrift zou kunnen worden ingetrokken, mits werd voldaan aan vergoeding van de proceskosten’, aldus juridisch beleidsadviseur Bernd Jager. Hangende het bezwaar maakt de gemeente 23 documenten openbaar. Jager: ‘De aanvrager heeft ons inziens nooit enige interesse gehad in deze documenten, aangezien hij nog geen enkel document onder ogen heeft gehad, terwijl dit wel wordt aangeboden door ons.’ Ook Jager vermoedt dat de procedures alleen worden gevoerd om geld te verdienen.

Bij Dongeradeel lukt Hassell dat niet, maar bij andere gemeenten en overheidsorganisaties zijn hij en Bromet succesvoller. Diverse gemeenten hebben proceskostenvergoedingen en/of dwangsommen uitgekeerd, al dan niet na een gerechtelijke uitspraak. Een greep uit een lange lijst: Waddinxveen (2.784 euro), Bunnik (980 euro), Dantumadiel (1.960 euro plus griffierecht van 167 euro) en Den Haag (1.260 euro).

De gemeente Opsterland (Friesland) wordt door de rechter veroordeeld tot het betalen van een proceskostenvergoeding van 980 euro aan Bromet. Eerder al kende de bezwarencommissie van de Friese gemeente een vergoeding van 437 euro toe. ‘Wij schatten in dat de persoon geen direct belang heeft bij de antwoorden. Daarnaast kregen wij signalen van andere gemeenten waaruit opgemaakt kon worden dat het om misbruik ging. Dergelijke Wob-verzoeken leggen een oneigenlijk beslag op onze (kleine) juridische formatie’, zo laat de gemeente weten. Maar Opsterland ziet weinig mogelijkheden om er iets tegen te doen; procedures om uitbetaling te voorkomen schat de gemeente in als ‘juridisch onhaalbaar’.

De rechtbank Midden-Nederland bepaalt in oktober 2015 dat de gemeente De Ronde Venen Bromet een proceskostenvergoeding van 980 euro plus het griffierecht (167 euro) moet betalen. Volgens de rechtbank is niet bewezen dat het bezwaarschrift van de Arubaan is ingediend ‘met geen ander doel dan het genereren van procedures, om op die wijze de voortgang van de afdoening te frustreren, dwangsommen te incasseren en aanspraak te maken op een vergoeding van proceskosten’. Bromet en Hassell hebben ook bij provincies en ministeries geld losgekregen. De rechtbank in Den Haag bepaalt in augustus 2015 dat de minister-president de proceskosten van 980 euro plus de griffierechten (165 euro) aan Bromet moet betalen.

Veiligheid en Justitie wordt in augustus 2014 door de bestuursrechter in Den Haag veroordeeld tot een proceskostenvergoeding van 1.092,50 euro aan een niet bij naam genoemde cliënt van Hassell. Een schrale troost: de reis- en verblijfkosten hoeft het ministerie niet te vergoeden. Het college van Gedeputeerde Staten van Drenthe gaat voor ruim 1.950 euro (plus het griffierecht van 167 euro) het schip in. De commissie bezwaar en beroep van de provincie Flevoland verklaart eind vorig jaar een bezwaar van Toppenberg tegen een afgewezen Wob-verzoek gegrond. De provincie keert een proceskostenvergoeding van 490 euro uit. Overigens heeft Flevoland niet de indruk dat er sprake is van ‘misbruik van recht’.

Veel gemeentelijke ambtenaren denken daar anders over, zo blijkt ook uit een besloten forum van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Dat is niet zo vreemd, want de Wob is al langer doelwit van misbruikers. ‘Wob-lichters’ vragen grote hoeveelheden informatie op bij overheidsorganisaties. Als die niet op tijd alle gegevens leveren of een Wob-verzoek buiten behandeling stellen, eisen de indieners een dwangsom of proberen via een bewaarschrift een proceskostenvergoeding af te dwingen. Volgens de VNG is het Wob-misbruik al lang een groot probleem. In april heeft de Tweede Kamer een wet aangenomen die de Wob moet gaan vervangen: de Wet open overheid (Woo). De Eerste Kamer heeft vorige week ingestemd met een wetswijziging die de Wob-verzoeken uitzondert van de Wet dwangsom.

Repeat player
De ambtenaren die reageren op het VNG-forum (zie kader) vermoeden dat Bromet en Hassell niet uit zijn op informatie, maar op vergoeding van proces-, reis- en verblijfskosten. ‘Ik weet dat we voorzichtig moeten zijn met deze heren’, schrijft een medewerker van de gemeente Opsterland. De ambtenaren worden gesterkt in hun vermoedens door een uitspraak van de rechtbank in Limburg. Die stelt in februari van dit jaar vier Limburgse gemeenten (Venray, Schinnen, Beesel en Peel en Maas) in het gelijk; Hassell wordt in de zaken ‘niet ontvankelijk’ verklaard.

De rechtbank typeert de Arubaanse juridisch adviseur als een repeat player, ofwel iemand die zeer veel gebruik maakt van de Wob. Volgens de rechter stond Hassell niet open voor overleg met de gemeenten. Zo wilde de gemeente Venray kopieën van de gevraagde documenten verstrekken – indien er legeskosten zouden worden betaald. ‘In het kader van efficiëntie had het dan ook voor de hand gelegen dat gemachtigde van eiser via de informele weg, bijvoorbeeld telefonisch, contact zou opnemen met verweerder om aan te geven dat deze bereidheid er was’, aldus het vonnis. Maar in plaats van de documenten op te halen of te overleggen met de gemeente, kozen Hassell en Bromet ervoor om te procederen. Door die handelwijze heeft het er volgens de rechtbank ‘alle schijn’ van dat het Bromet ‘niet om het verkrijgen van informatie is te doen, maar dat de verzoeken zijn gedaan met het oogmerk dwangsommen wegens niet-tijdig beslissen en proceskosten te kunnen innen’.

Volgens de bestuursrechter heeft Hassell zijn bevoegdheid om Wob-verzoeken in te dienen ‘gebruikt met kennelijk geen ander doel dan om ten laste van de overheid geldsommen te incasseren’. Hij geeft daarmee blijk van ‘kwade trouw’ en heeft ‘misbruik gemaakt van een wettelijke bevoegdheid’, aldus de uitspraak. De gemeente Venray zegt de geleden schade à 2.301,94 euro op Hassell te gaan verhalen.

Gewonnen procedures
Hassell zelf is niet zo onder de indruk van de uitspraak van de Limburgse rechtbank, zo blijkt tijdens het interview in de Haagse centrale bibliotheek. Liever wijst hij op de procedures die hij wel heeft gewonnen. Uit een paarse rolkoffer haalt hij een stapel gerechtelijke uitspraken tevoorschijn. ‘In ruim 80 procent van de zaken zijn we in het gelijkgesteld.’ In de bibliotheek zit een rustige, stevig gebouwde man die zijn woorden nauwkeurig kiest. Hij praat zacht, zalvend bijna.

Hassell (38) draagt een gestreepte donkere pantalon met daarboven een overhemd met eroverheen een sweater. Voor bijna alles heeft hij een verklaring. Zo benadrukt Hassell nogmaals dat Bromet met een boek over de Wob bezig is. ‘Als hoofd van de internetafdeling van de bibliotheek las hij veel over de Wob in Nederland en zo kwam hij op het idee om daar onderzoek naar te gaan doen.’ Dat het boek na een paar jaar nog niet af is, zegt volgens Hassell niets. ‘Soms zijn mensen wel 10 jaar met een onderzoek bezig.’

De informatie controleren bij de betrokken Wob’ers is vrijwel onmogelijk; hoewel ze zelf openbaarheid van informatie eisen van overheden, willen ze Binnenlands Bestuur niet te woord staan (zie verantwoording). De meest actieve Arubaanse Wob’er, John Bromet, ziet na een eerdere toezegging af van een interview.

Hassell noemt zichzelf juridisch adviseur – geen beschermde titel. Hoewel geen jurist, is hij naar eigen zeggen wel juridisch on derlegd. Hassell leerde het vak in de praktijk onder toezicht van een advocaat op Aruba. Sinds 2006 heeft hij zijn adviesbureau Consultorio San Nicolas. Hassell staat mensen, vaak ‘minderbedeelden’, bij in procedures tegen instanties als de Sociale Verzekeringsbank, de Belastingdienst en Arubaanse overheidsorganisaties. ‘De Wob is slechts een onderdeel van mijn werk.’

Overzicht kwijt
Tijdens een zitting bij de Afdeling bestuursrechtspraak van Raad van State (RvS), begin juni, komt Hassell niet al te zelfverzekerd over. Hij praat bijna onverstaanbaar zacht en heeft op meerdere vragen van de staatsraden geen antwoord.

Hassell verdedigt bij de RvS Bromet in zaken tegen de gemeenten Loon op Zand, Zutphen en Doetinchem. Een staatsraad vraagt Hassell naar de stand van zaken van het onderzoek van Bromet. Is er bijvoorbeeld een onderzoeksplan? Hij wil weten waarom het noodzakelijk is informatie te krijgen van alle circa vierhonderd gemeenten. ‘Normaal zou je in zo’n geval een steekproef trekken.’ Volgens Hassell streeft Bromet naar antwoorden van 90 procent van alle gemeenten, omdat anders niet valt vast te stellen wat de hoogst uitgekeerde dwangsommen zijn. ‘Op te veel vragen is nog geen antwoord gekomen en representativiteit staat bij hem hoog in het vaandel’, zegt Hassell. Toen een ambtenaar telefonisch contact opnam met Bromet, kon hij nog weinig over het onderzoek vertellen. Dat komt volgens Hassell doordat Bromet ‘tijdens werkuren werd gebeld’. De vertegenwoordiger van Loon op Zand zegt tijdens de zitting dat andere gemeenten een ingebrekestelling van Bromet hebben ontvangen, zonder dat hij een Wob-verzoek had ingediend. Ook zou Hassell de Wob-verzoeken hebben ondertekend – en niet Bromet. Hassell zegt dat je weleens het overzicht kan kwijtraken als je gelijktijdig zoveel Wob-verzoeken hebt lopen.

De staatsraad stelt vast dat Hassell ‘een hoop’ procedures voert en wil weten of hij daarvoor een vast bedrag in rekening brengt of werkt op basis van no cure no pay. Volgens Hassell krijgt hij per procedure een vast bedrag van 496 euro. De staatsraad: ‘Uitgaande van om en nabij vierhonderd gemeenten loopt dat aardig in de papieren voor de heer Bromet.’ Hassell: ‘Ja, dat is een bewuste keuze.’

Een andere staatsraad stelt vast dat de drie gemeenten uiteindelijk ‘vrij veel informatie’ aan Bromet hebben verstrekt. ‘Wat is dan de reden om door te procederen? Het lijkt of er een juridisch bouwwerk wordt opgetrokken met beroepen, bezwaar en hoger beroep. Hoe moet ik dat nou zien in relatie met het onderzoek van de heer Bromet?’ Een duidelijk antwoord daarop kan Hassell niet geven. Wel zegt de juridisch adviseur dat volgens Bromet niet minder dan de ‘kern van de rechtsstaat wordt geraakt’, omdat gemeenten de informatievoorziening aan burgers zouden dwarsbomen.

De drie gemeenten hebben Hassell uitgenodigd om stukken te komen inzien, kopieën te maken en te overleggen over welke stukken Bromet precies wil hebben. Dat komt op de staatsraad over als een ‘erg welwillende houding van de gemeenten’. Maar voor Hassell is het ‘onmogelijk om bij alle vierhonderd gemeenten langs te komen om de informatie in te zien en toch wordt er gepersisteerd in die wijze van openbaarmaking’. De Raad van State zou op 6 juli uitspraak doen, maar het vonnis is uitgesteld vanwege een wrakingsverzoek van Hassell. Hij vreest voor ‘vooringenomenheid’ bij de staatsraden, zo blijkt volgens een woordvoerder van de RvS uit zijn verzoek.

In mei en begin juni was Hassell weer een paar weken in Nederland. De juridisch adviseur vertelt hoe hij kriskras door het land reist om procedures te voeren en documenten in te zien. Voor Hassell is dat helemaal ingewikkeld, omdat hij vaak op Aruba zit. ‘De communicatie met de gemeenten verloopt stroef’, zegt Hassell. ‘Mensen worden van het kastje naar de muur gestuurd door de overheid, zeker als het om de Wob gaat.’

Rancuneuze ambtenaren
Hassell schat dat hij in het onderzoek van Bromet ruim 3.000 uur heeft zitten. Alleen al aan griffierechten is Bromet 10.000 euro kwijt en nog eens 5.000 euro aan leges. En dan zijn er nog de reis- en verblijfskosten van de adviseur. ‘Elke keer dat ik in Nederland ben, kost dat 2.000 tot 3.000 euro.’ Dwangsommen gaan naar Bromet, zegt Hassell. ‘Al hebben we die dit onderzoek nauwelijks gekregen, hooguit vijftien keer.’ Twee of drie keer daarvan is volgens Hassell het maximale bedrag van 1.260 euro uitgekeerd. Meer dan 50 gemeenten zouden proceskostenvergoedingen – variërend van zo’n 500 tot 2.000 euro – hebben moeten uitkeren. Hassell kan geen schatting geven van het totaalbedrag dat Bromet tijdens dit onderzoek vergoed heeft gekregen.

De proceskostenvergoedingen en dwangsommen zijn volgens de juridisch adviseur nodig om de onkosten te dekken. Het is zijn cliënt niet te doen zijn om het geld, benadrukt Hassell. ‘De heer Bromet is van dit onderzoek financieel niet wijzer geworden. Maar succes wordt niet altijd uitgedrukt in geld, als je in het gelijk wordt gesteld geeft dat ook voldoening.’

Is het niet heel toevallig dat vier afzonderlijke Arubanen uit dezelfde stad – allemaal bijgestaan door dezelfde juridisch adviseur – grote aantallen Wob-verzoeken indienen bij Nederlandse overheden? Hassell: ‘Die mensen zijn naar mij toe gekomen, ik niet naar hen.’ Hassell heeft geen goed woord over voor de ambtenaren die Bromet op een forum van de VNG ‘in een kwaad daglicht stellen’. De juridisch adviseur verwijt ze gemakzucht en rancune. Hij is van plan om de ambtenaren, die op het forum met naam en toenaam worden genoemd, te gaan benaderen.

Hassell zegt dat hij en zijn cliënten gewoon gebruik maken van wettelijke bevoegdheden. ‘Gemeenten beschuldigen iedereen van misbruik. Dat gebeurt vaak door geïrriteerde ambtenaren die op hun fouten worden gewezen. Als ze ons de gevraagde informatie gewoon per post hadden gestuurd, was het boek van Bromet al klaar geweest. Maar het kan die ambtenaren niets schelen als er procedures gevoerd moeten worden, want ze worden zelf niet aansprakelijk gesteld.’

Ambtenaren-forum VNG
Op een besloten forum van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) opent een ambtenaar van de gemeente Rotterdam op 14 maart 2014 een nieuw topic over Wob-verzoeken van John Bromet en zijn juridisch adviseur Malcolm (Lennox) Hassell, beiden afkomstig uit Aruba. Volgens de Rotterdamse ambtenaar gaat het de Wob’ers ‘duidelijk niet om de documenten, maar om de proceskosten, reiskosten, en verblijfskosten tijdens bezwaar en beroep’. De ambtenaar wil weten of Bromet en Hassell ook in andere gemeenten bekend zijn.

En of. Tot en met november 2014 komen er bijna 200 reacties binnen. Een ambtenaar van de gemeente Leek vindt het vreemd dat Hassell een e-mail zond vanaf het mailadres van zijn cliënt, terwijl in de mail stond: ‘mijn gemachtigde heeft nog niets over de behandeling van het bezwaarschrift gehoord’. De ambtenaar vraagt zich af wat de relatie tussen beide heren is. Sommigen denken dat Hassell en Bromet een en dezelfde persoon zijn.

Volgens Saskia Claassen van de gemeente Heemstede heeft Hassell tijdens een zitting van de commissie bezwaarschriften ‘uitgebreid betoogd dat hij recht heeft op 2.000 euro aan proceskosten, onder andere zijn vliegreis van Aruba naar Nederland en verblijfskosten’. Ook bij andere gemeenten probeert Hassell de vliegtickets vanuit Aruba vergoed te krijgen.

Gemeenten melden dat Hassell bij hen forse proceskostenvergoedingen heeft ingediend. ‘Eigenlijk nog voordat hij inhoudelijk op de zaak in ging’, aldus een ambtenaar uit Emmen. Een collega uit Opsterland: ‘De heer Hassell heeft binnen een dag al gezeurd om een ontvangstbevestiging en stuurt de laatste tijd e-mails met de vraag wanneer het bezwaarschrift eindelijk eens wordt afgehandeld. Ik weet dat we voorzichtig moeten zijn met deze heren.’ Anderhalve maand later voegt hij daaraan toe: ‘Het is evident dat het deze lui alleen gaat om de vergoeding van de kosten van rechtsbijstand.’

Verantwoording:
Binnenlands Bestuur heeft John Bromet meermaals om een interview gevraagd, maar na een aanvankelijke toezegging zag hij daar vanaf. De andere Arubaanse Wob’ers waren niet traceerbaar of reageerden niet op contactverzoeken. Hun juridisch adviseur, Malcolm Lennox Hassell, zegt dat zijn andere cliënten ‘geen publiciteit wensen’. Voor dit artikel heeft Binnenlands Bestuur een rondgang gemaakt langs tientallen gemeenten, provincies en ministeries en sprak met tal van ambtenaren. Een deel van hen wenst anoniem te blijven.