Duitsland zet alle zeilen bij voor hoge opkomst EU-verkiezingen

In Duitsland hopen veel mensen op een hoge opkomst bij de Europese verkiezingen op 9 juni (in Nederland: 6 juni). Dat zou extreemrechts moeten tegenhouden. ‘Alles hier is met angst omgeven.’

Populisten

Duitsland verkeert in politieke shock vanwege de deportatieplannen voor migranten die extreemrechts in aanwezigheid van AfD-vertegenwoordigers bespraken in Potsdam. Honderdduizenden mensen gingen de straat op om tegen rechts te demonstreren. ‘Alles is met angst omgeven in de aanloop naar de Europese verkiezingen’, zegt Christian Johann, directeur van de Europäische Akademie Berlin (EAB). ‘Hopelijk gaat Duitsland in juni massaal naar de stembus, net als in 2019.’ In dat jaar was de opkomst hoog omdat veel kiezers extreemrechts wilden stoppen, zegt hij.

Een feit waar deze expert niet omheen draait, is dat de peilingen uitwijzen dat de rechtse populisten na de christendemocraten en de sociaaldemocraten de derde groep in het Europees Parlement kunnen worden. De grootte van de fractie van rechtse populisten in het Europees Parlement wordt straks mede bepaald door de Nederlandse kiezer. De PVV blijft stijgen in de peilingen, en omdat de Europese verkiezingen kort volgen op de Kamerverkiezingen van afgelopen november, verwachten politicologen dat de uitslag voor Europa lijkt op die uitslag.

Hoge opkomst

In Duitsland ging in 2019 ruim 61 procent van het electoraat naar de stembus, 10 procent meer dan het Europees gemiddelde van 50 procent. Duitsland zit meestal boven dat gemiddelde. In Nederland ging de vlag vijf jaar geleden al uit bij 41 procent, want dat was de hoogste opkomst sinds 1989. Wat helpt bij de hoge opkomst in Duitsland is dat er tegelijk met de Europese verkiezingen veel andere verkiezingen zijn. Zo zijn er op 9 juni in acht van de zestien deelstaten lokale verkiezingen. Die combinatie werkt.

Dat is dan ook het advies van de Nederlandse hoogleraar politicologie aan Nottingham University, Cees van der Eijk: ‘Combineer verkiezingen. Dat verhoogt de opkomst, mensen zijn toch al in het stembureau.’ Veel andere lidstaten hebben dat goed begrepen en combineren andere verkiezingen met de Europese verkiezingen. België bijvoorbeeld, houdt de federale en regionale verkiezingen tegelijk met de Europese verkiezingen.

Meer geld

Wat daarnaast een rol kan spelen bij de hoge opkomst in Duitsland: de politieke partijen stoppen fors geld in de Europese campagne om kiezers te trekken en aan zich te binden, aldus participatie-expert Dominik Hierlemann van de Bertelsmann Stiftung. Cees van der Eijk adviseert dat ook aan de Nederlandse partijen. ‘Wat de politieke partijen nu aan de Europese verkiezingen uitgeven, is echt peanuts’, zegt hij. In 2019 gaven CDA, PvdA, D66, SGP, GroenLinks, 50Plus en ChristenUnie gezamenlijk 100.000 euro uit aan advertentiecampagnes voor de Europese verkiezingen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 gaf alleen al de VVD 2,4 miljoen euro aan advertenties uit.

Stimulerende overheid

De Duitse overheid stimuleert de aandacht voor Europa met een soort permanente campagne. Ieder jaar zijn er in alle deelstaten in mei de zogeheten Europawochen. Dan organiseert het maatschappelijk middenveld allerlei activiteiten, van straatfeest tot discussie. Die permanente campagne uit zich ook op andere manieren. ‘Als iets wordt betaald met Europees geld dan zeggen we dat er altijd bij. Aan de Europese Unie hebben we immers onze welvaart en vrede te danken, in ieder geval tot de oorlog in Oekraïne’, zegt Melanie Kühnemann-Grunow, sociaaldemocratisch lid van het Berlijnse parlement.

De Europa-Union, een vereniging van Duitse eurofederalisten, promoot de Europese Unie en Europese waarden met activiteiten zoals debatten of een wandeling. Van die vereniging zijn ook ongeveer 200 leden van de 736 leden tellende Duitse Bondsdag lid. De Europa-Union krijgt geld uit Europa en uit Duitsland. Noordrijn-Westfalen heeft een budget van 1 miljoen per jaar, dat wordt besteed aan scholen, verenigingen en buitenschoolse instellingen die de Europese waarden promoten – tot 25.000 euro per project.

Morele plicht

Een hoge opkomst begint in ieder geval bij de kiezer. Duitsland heeft een sterke traditie van politieke betrokkenheid en burgerschapsonderwijs, aldus het Institut für Europäische Politik. De kiezer geldt als gedisciplineerd, hoewel de opkomst een dalende tendens vertoont. Maar daar worden de kiezers wel op aangesproken. De Bundeswahlleiterin, verantwoordelijk voor verkiezingen op federaal niveau, meldt op de website dat er geen stemplicht is in Duitsland, maar dat er wel een morele plicht is om te stemmen.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week. (inlog)