Het lot van een papieren ambtenaar

Maar hij beseft meteen dat het een hele klus is om dat tot een goed einde te brengen in het Rusland van na 1917, waar de ambtenarij uit gewetenloze sujetten bestaat. Dat kan alleen lukken als de ambtenaren zichzelf omvormen op grond van beleidsvernieuwing, constateert de kantoorchef.

Maar hoe moeten ambtenaren zich omvormen, en waarin? Voor het antwoord op het eerste deel van die vraag besluit hij de hulp in te roepen van een hypnotiseur die is goedgekeurd door het Commissariaat voor Behoud van Gezondheid.

Rest nog de vraag waarin de burgerij omgevormd dient te worden. Het antwoord van de chef is: papier. ‘Ten eerste is papier een dunne, zogezegd waardevolle substantie. Ten tweede is papier een substantie die uiterst gemakkelijk gebruikt kan worden voor registratie. Ten derde is papier een grondstof en dat feit alleen al maakt het waardevol voor Sovjet Rusland, dat zich in een acute grondstoffencrisis bevindt.’

Na instructies te hebben ingewonnen bij de hypnotiseur hoe hij zich in papier kan veranderen – en weer terug – begint de chef voorzichtig te experimenteren. Uiteindelijk met als resultaat dat hij als ‘Uitgaand schrijven nr. 37’ op het bureau belandt van de groepsvoorlichter, door de kantoorchef beschouwd als een man met een burgerlijke levensvisie. Maar ook met een praktische instelling, zo ervaart Uitgaand schrijven nr. 37 tot zijn schrik.

Met deze satire op de bureaucratie past Lev Lunc in een rijke Russische traditie waartoe onder meer de klassieke negentiende-eeuwse auteurs Saltikov en Gogol behoren en in de vorige eeuw Michael Boelgakov. Lunc werd in mei 1901 in St. Petersburg geboren in een van oorsprong Litouws-joodse familie. Zijn vader was apotheker, zijn moeder concertpianiste. Na zijn studie geschiedenis en filologie aan de universiteit van St. Petersburg wordt Lunc aan dezelfde universiteit assistent-lector in de West-Europese literatuur.

Maar in de eerste jaren van de nieuwe socialistische staat wordt het leven er voor Russische joden niet beter op. De bolsjewieken zijn in een machtsstrijd verwikkeld met de anticommunistische legers van de Witten en in St. Petersburg vinden regelmatig onlusten plaats. In 1921 emigreren Lunc’ ouders naar Duitsland, maar hijzelf blijft, ondanks herhaalde verzoeken van zijn ouders, achter in Rusland, waar hij zich echter als voorvechter van een meer westerse literatuur en als joods auteur in dubbel opzicht bedreigd voelt.

Zijn gezondheid gaat in deze periode sterk achteruit, hij verblijft lange tijd in een sanatorium en in 1923 voegt hij zich uiteindelijk bij zijn ouders in Hamburg. Daar wordt hij kort na zijn aankomst getroffen door een beroerte, waardoor hij nog maar beperkt kan lezen, schrijven en spreken. Een week na zijn drieëntwintigste verjaardag sterft hij op 9 mei 1924 aan een hersenembolie.

Socialistische idealen

Hoewel het politieke klimaat voor kunstenaars in de eerste jaren na de Oktoberrevolutie nog vrij mild was in vergelijking met wat de jaren dertig zouden brengen, ontkwam de kunst ook toen niet aan een beoordeling op haar politieke inzetbaarheid voor de socialistische idealen. Juist voor een auteur als Lunc die opkwam voor het zelfbeschikkingsrecht van de kunstenaar was die afgedwongen homogeniteit onverteerbaar.

Daarom zou Lunc – ook al had hij de tijd van leven gehad – waarschijnlijk nooit een ‘ingenieur van de ziel’ zijn geworden, zoals Stalin voor ogen stond. De dictator introduceerde deze term in 1932 tijdens een bijeenkomst van schrijvers ten huize van Maksim Gorki, de ongekroonde cultuurpaus in die dagen. Zoals technische ingenieurs garant moesten staan voor de fysieke infrastructuur van kanalen, stuwdammen , bruggen en wegen om van de Sovjetunie een industriële grootmacht te maken, zo hadden schrijvers de taak de mentale infrastructuur van de sovjetburger te modelleren tot de Nieuwe Mens - volledig in dienst van het socialisme.

Doodverklaard door de officiële sovjetliteratuur werd zijn werk pas in de jaren vijftig mondjesmaat uitgegeven in het Engels, Duits en Italiaans. Uitgaand schrijven nr. 37 is het eerste geschrift van Lunc dat in Nederlandse vertaling verschijnt. Plantage Pers heeft er een prachtige, kleine uitgave van gemaakt. De vertaling – uit het Duits – is uitstekend en het nawoord van Nard Besseling bevat interessante informatie over de schrijver en zijn tijd. barry van heijningen Barry van Heijningen is redacteur van Binnenlands Bestuur.

Lev Lunc, Uitgaand schrijven nr. 37. Dagboek van een kantoorchef, Plantage Pers, Amsterdam, 2008, ISBN 978-90- 813273-1-2, € 18,50.