Het belang van oranje

Oranje, het is de meest ondergewaardeerde kleur van het stoplicht. Zelfs in de gevleugelde uitspraak van Herman Finkers over zijn geboorteplaats is geen plaats voor oranje: 'Een stoplicht springt op rood, een ander op groen, in Almelo is altijd wat te doen.'

Toch heeft ook dat oranje licht een belangrijke functie. Onlangs besloot het CROW, het kennisplatform voor verkeer, om het Handboek Verkeerslichtenregeling aan te passen. De 'geeltijd' – de tijd dat het oranje licht brandt – wordt met een halve seconde verlengd. Zo ontstaat wat het CROW 'een geloofwaardige geeltijd' noemt. Uit onderzoek blijkt dat het aantal mensen dat door rood rijdt dan met de helft zal afnemen.

Ook de reactie op vermoede misstanden kent een belangrijke 'oranje fase'. Die fase breekt aan wanneer een werknemer een kwestie intern bij zijn organisatie heeft gemeld, maar hij vindt dat met de melding weinig of niets is gedaan of het interne onderzoek is volgens hem onder de maat gebleven. Dan speelt de vraag of er een extern, onafhankelijk onderzoek moet komen. In de wet staat dat er geen onderzoek volgt als het “maatschappelijk belang bij een onderzoek dan wel de ernst van de misstand, kennelijk onvoldoende is.”

Soms is het door de aard van de zaak evident dat onafhankelijk onderzoek nodig is. Maar er is ook een grijs gebied. Is de onderhavige affaire wel ernstig genoeg? Is er voldoende maatschappelijk belang mee gemoeid om tot een ingrijpend middel als een extern onderzoek over te gaan? Melders en hun werkgevers zullen daar zeker niet altijd hetzelfde over denken.

Laat ik een praktijkvoorbeeld geven. Een ambtelijk coördinator van een overheidsdienst wordt op uitnodiging van een zakenrelatie gefêteerd op een dinertje met voetbalwedstrijd en alles wat daar zo bij hoort. Wanneer op dat moment die dienst ook met die relatie in onderhandeling is, is dat goed fout. Als een collega-ambtenaar dat tijdig meldt, kan de organisatie ingrijpen en erger voorkomen. Maar als die organisatie helemaal geen actie onderneemt? Is dan de ernst van deze vermoede misstand groot genoeg om ook onderzoek door derden te rechtvaardigen?

Vanuit onze onderzoekservaringen bij de Onderzoeksraad zie ik het als volgt. Een dergelijke melding is steeds ernstig genoeg om door de betrokken organisatie voortvarend op te worden gepakt. Het stoplicht springt fel op oranje. Als de organisatie vervolgens de feiten vaststelt en passende maatregelen treft, kan zij zulk gedrag voor de toekomst voorkomen. Er is dan geen reden meer om onafhankelijk onderzoek te laten doen. Na oranje komt hier groen.
 

Maar als de organisatie er zelf niets of veel te weinig mee doet, is deze simpele melding misschien wel het topje van een ijsberg. Het zou wel eens kunnen zijn dat de organisatie een serieus probleem heeft op integriteitsgebied.
 

Dan is er juist alle reden om wél een extern onderzoek te starten, zelfs al had de oorspronkelijke melding betrekking op slechts één persoon. Na oranje komt dan rood.

Frank Kerckhaert is voorzitter van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid