De burgemeester is een politieke ambtsdrager

Er is reden terug te komen op de perikelen rond herbenoemingen van burgemeesters. In BB11 betoogde ik dat een discussie over deze stemwijze onherroepelijk leidt tot een discussie over het burgemeesterschap als zodanig. In een reactie pakt Bernt Schneiders, de voorzitter van het Genootschap van Burgemeesters, die handschoen meteen op. 

Volgens Schneiders is de kern van de zaak dat het burgemeesterschap geen politieke functie is. De Kroonbenoeming zou de eigenstandige positie van de burgemeester markeren en wel vooral met het oog op de openbare orde. Wet en grondwet zouden dat bevestigen. Indien dat wordt losgelaten dan wordt de burgemeester een soort eerste wethouder die door de raad wordt gekozen en wordt weggestuurd. Het gevolg daarvan zou zijn dat de herbenoeming van een burgemeester na afloop van zijn termijn een geheel open kwestie is, waarbij de raad naar believen een andere functionaris kan kiezen. Herbenoeming moet regel zijn en niet-herbenoeming uitzondering.

Het is goed dat de voorzitter van het Genootschap nog eens deze uitgangspunten uiteen zet, want het illustreert nogmaals dat deze visie bepaald wankel is geworden en niet meer kan overtuigen. De term ’eigenstandigheid’ komt uit de koker van de Staatscommissie dualisering en ik introduceerde die term destijds omdat daarin tot uitdrukking komt dat de burgemeester geen partijpolitieke functionaris is. Vooral het voorzitterschap van de gemeenteraad vereist dat de burgemeester partijpolitieke neutraliteit in acht moet nemen. De burgemeester is echter ook bij uitstek een politieke ambtsdrager. Als voorzitter van het college is de burgemeester ten volle mede­verantwoordelijk voor het collegebeleid.

Nog scherper komt dat tot uitdrukking bij de taken die de burgemeester heeft als afzonderlijk bestuursorgaan en wel bij de vele taken op het terrein van openbare orde en veiligheid. Geen enkele gemeenteraad zal meer accepteren dat de burgemeester op het terrein van openbare orde en veiligheid zich verschuilt achter een neutraliteit die door de Kroonbenoeming zou zijn geïndiceerd. Veiligheid en ordehandhaving behoren tot de harde kern van het politieke bedrijf en het is de burgemeester die hierop ten volle aanspreekbaar is in de meest scherpe politieke zin van het woord.

Verdediging van de Kroonbenoeming op gronden die zijn ontleend aan de openbare ordetaken is dan ook volkomen uit de tijd. Na de dualisering heeft de wetgever dit dan ook uitdrukkelijk niet tot uitgangspunt genomen, maar wel dat de burgemeester steeds verder is ingegroeid in het lokale politieke stelsel.

Dat de burgemeester in partijpolitieke zin in zekere mate neutraal kan blijven, wordt vooral veroorzaakt door het feit dat de burgemeester in vrijwel alle gevallen van buiten de gemeente komt en daarom niet is gelieerd aan het lokale partijpolitieke stelsel. De restfunctie van de Kroonbenoeming ligt vooral in dat aspect. Gaat het echter over benoeming en herbenoeming dan is sinds het begin van deze eeuw de gemeenteraad de baas.

Aanbevelingen worden door de Kroon vrijwel nooit meer terzijde gelegd en als na een eerste termijn de raad een andere burgemeester wil – op welke gronden dan ook – dan heeft de raad het volste recht daartoe te besluiten. Het Genootschap zal moeten accepteren dat de continuïteit en discontinuïteit van het burgemeestersambt zijn gaan lijken op die van de andere politieke ambtsdragers. Dat is even slikken en het is een breuk met de vroegere gang van zaken, maar de wetgever heeft dat zo gewild en een dergelijk uitgangspunt past ook heel goed bij een modern politiek stelsel waarbij zowel de wethouders als de burgemeester al hun bestuurlijke en politieke capaciteiten kunnen inbrengen.

De Kroon heeft zich langzaam terug getrokken en de raden de ruimte gegeven om de burgemeester als politieke ambtsdrager volledig tot zijn recht te laten komen. Dat is pure winst voor de lokale democratie en autonomie. Het Genootschap zou bij die belangrijke integratie van het burgemeestersambt voorop moeten lopen om een isolement van de burgemeester te verhinderen.