‘Haren bewijst eigen ongelijk’

Gedeputeerde Patrick Brouns over gedwongen fusie

Patrick Brouns verwijt het gemeentebestuur van Haren niet dat het tegen herindeling is, maar wel dat het verzuimt de belangen van zijn personeel en inwoners te borgen. ‘De verantwoordelijke wethouder schrijft in zijn weblog dat hij verwacht dat de ministerraad de herindeling goedkeurt. Maar hij weigert zijn handtekening te zetten onder een sociaal convenant dat de medewerkers kansen biedt op een plek in de nieuwe organisatie. Dat mag je je eigen personeel niet aandoen.’

Aanvankelijk zou B en W onder protest meewerken aan herindeling, maar de gemeenteraad stak daar een stokje voor. Om te garanderen dat de belangen van inwoners en personeel toch aandacht krijgen bij de vorming van de nieuwe gemeente, heeft de provincie de Drentse oud-gedeputeerde Marga Kool benoemd als verbindingspersoon. Zij zit met Harense belanghebbenden aan tafel om hun wensen door te sluizen naar vertegenwoordigers van de andere fusiegemeenten en de provincie.

In feite neemt zij de taak van het gemeente bestuur over, maar dan zonder democratische legitimatie. Een unieke constructie, waarvan Brouns geen precedent kent. ‘We hebben overwogen het als provincie zelf te doen, maar hiervan afgezien om niet in een lastige dubbelrol te komen van enerzijds de belangen van Haren behartigen en anderzijds de verantwoordelijkheid dragen voor het totale pakket.’

Dilemma
Toen het Harense gemeentebestuur afgelopen september besloot niet mee te werken aan de herindeling, verdween Brouns’ laatste restje twijfel. Aanvankelijk worstelde hij met het dilemma tussen wel of niet ingrijpen. De provincie Groningen – en ook zijn eigen partij het CDA – huldigen het principe dat een herindelingsplan bij voorkeur van onderop tot stand komt. Daarom gaf hij de gemeente begin vorig jaar een laatste kans om aan te tonen dat ze zelfstandig zou kunnen voortbestaan.

Vóór de zomer moest er een verbeterplan liggen voor geconstateerde tekortkomingen in bestuur en organisatie. Dat kwam er onder de naam Beterr Haren, maar schoot volgens het door de provincie ingehuurde adviesbureau B&A volstrekt te kort. ‘Toen was mijn worsteling voorbij’, zegt Brouns. Nog dezelfde maand stelden Gedeputeerde Staten het herindelingsontwerp vast.

Na verwerking van 1.127 ingezonden zienswijzen – waarvan 950 uit Haren - ligt er nu een herindelingsadvies, dat Provinciale Staten op 1 februari bespreken. Streefdatum voor de start van de nieuwe gemeente is 1 januari 2019. Het Burgercomité Haren heeft nog geprobeerd via een kort geding het herindelingstraject te stoppen, omdat de provincie zich schuldig zou maken aan onbehoorlijk bestuur door de fusie van bovenaf op te leggen. Maar de rechter achtte zich niet bevoegd in te grijpen in een lopend wetgevingsproces. Het Burgercomité heeft daarop besloten in hoger beroep te gaan.

Brouns ligt daar niet wakker van. Hij is ervan overtuigd dat de provincie zorgvuldig heeft gehandeld: ‘We zijn niet over één nacht ijs gegaan.’ Hij wijst op diverse onderzoeken sinds 2008 waaruit keer op keer blijkt dat de bestuurskracht van Haren tekortschiet. Het probleem wordt volgens hem alleen maar groter door nieuwe taken die gemeenten erbij hebben gekregen in het sociale domein en na invoering van de nieuwe Omgevingswet. Uit recente rapporten in opdracht van zowel provincie als gemeente blijkt volgens Brouns verder dat Haren vacatures moeilijk kan vervullen, de opvang van statushouders slecht heeft geregeld en de onderwijshuisvesting heeft ingekrompen terwijl er steeds meer jonge gezinnen komen. ‘Sommige scholen hebben meer noodlokalen dan vaste lokalen.’

Ouderwetse dorpspolitiek
Haren heeft volgens Brouns geen duidelijke beleidsagenda. ‘Uit diverse onderzoeken blijkt dat de agenda wordt bepaald door incidenten en individuele personen. Dit lijkt op ouderwetse dorpspolitiek van de jaren zestig. Van een krachtig bestuur mag je verwachten dat het inspeelt op toekomstige ontwikkelingen. Daarvan is in Haren geen sprake.

In regionale samenwerkingsverbanden functioneert Haren ook niet goed. Buurgemeenten spreken in de onderzoeken van een onbetrouwbare partner die uit is op eigen winstmaximalisatie en afspraken niet of slecht nakomt. Als dat over mij als bestuurder werd gezegd, zou ik daaruit persoonlijke consequenties trekken.’

Voor investeringen in de kwaliteit van de organisatie en dienstverlening is geen ruimte. De gemeente staat inmiddels onder verzwaard financieel toezicht van de provincie. Brouns: ‘In zijn plan voor een zelfstandig voortbestaan heeft Haren voorgesteld de ozb in vier jaar met 38 procent te verhogen en tegelijkertijd anderhalf miljoen euro per jaar te bezuinigen op welzijn, sport en cultuur. Dus de burgers moeten meer betalen voor minder voorzieningen. Voor een deel zijn de bezuinigingen nog niet ingevuld. Daarom is onduidelijk of Haren straks nog over een zwembad, muziekschool, bibliotheek en cultuurhuis beschikt.’

Het Burgercomité Haren heeft het onderzoeksinstituut COELO een contra-expertise laten doen. Brouns: ‘Uit dit onderzoek blijkt dat de financiële situatie op zich geen reden is voor herindeling, maar dat het bezuinigingsplan nog onvoldoende is ingevuld om een afgerond oordeel te geven. Andere aspecten van de bestuurskracht zijn niet getoetst. Deze conclusie is heel wat genuanceerder dan de bewering van het Burgercomité dat herindeling volgens het COELO niet nodig is.’

Volgens Brouns komt het verzet tegen herindeling onder anderen van rijkere inwoners die bang zijn dat ze straks op hogere lokale lasten komen. Inderdaad verwacht hij dat bewoners van dure villa’s na de fusie met Groningen en Ten Boer meer gaan betalen. Maar voor meerpersoonshuishoudens in gemiddelde woningen geldt volgens hem het omgekeerde, als je alle lokale lasten meerekent, dus ook de afvalstoffenheffing en waterschapslasten.

Persoonlijk mikpunt
Als inwoner van Haren is Brouns vaak mikpunt van tegenstanders van herindeling. Daar laat hij zich niet door afleiden: ‘We nemen als college gezamenlijke besluiten en op persoonlijke aantijgingen ga ik niet in. Maar ik ben wel bereid ons beleid aan iedereen uit te leggen. Ik begrijp de zorgen en emoties van de inwoners. Iedereen hecht aan het groene karakter van onze gemeente en aan onze voorzieningen. Toch zie ik een kentering in het sentiment. Aanvankelijk werd ik vooral aangesproken door tegenstanders van herindeling, maar gaandeweg ontmoet ik steeds meer voorstanders. Die zien net als ik dat het niet goed gaat. Het groene karakter is nu vooral zichtbaar door het onkruid dat tussen stoeptegels woekert. Op sommige plekken wordt nog maar één keer per jaar gemaaid. De vrees dat de stad Groningen de groene ruimte van Haren inpikt is ongegrond, want Haren bouwt zelf al nieuwe woningen in het gebied dat aan Groningen grenst.’

Tegelijk met de raadsverkiezingen van 2014 sprak bijna driekwart van de bevolking zich in een referendum uit tegen herindeling. Het Burgercomité voert dit aan als een van de redenen waarom het provinciebesluit onrechtmatig zou zijn, want er zou niet naar de burgers zijn geluisterd. Brouns hierover: ‘De bevolking heeft zich in maart 2014 inderdaad uitgesproken tegen herindeling met Groningen, maar de kaarten lagen toen anders. Veel mensen voelden wel voor een fusie met de Drentse gemeente Tynaarlo.

De nieuw gekozen gemeenteraad besloot deze mogelijkheid te onderzoeken, omdat de raad inzag dat een zelfstandig Haren geen lange toekomst was beschoren. Maar Tynaarlo zei nee.’ Vreemd genoeg heeft de raad volgens Brouns daarna wél gekozen voor een zelfstandig voortbestaan. ‘In een eerder stadium had Haren misschien kunnen aansluiten bij de fusie van Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren, maar dat is nu een gepasseerd station, want die herindeling is al door het kabinet goedgekeurd. Samengaan met Groningen en Ten Boer is nu de enig overgebleven optie.’

Schaalvergroting
‘Er wordt ons als provincie wel verweten dat we Haren opofferen aan de ontwikkeling van Groningen tot vijfde stad van het land, maar de omvang van de stad is nooit een argument geweest in de discussie. Andere steden groeien ook verder, dus je kunt een hogere plaats op de inwonerranglijst zo weer verliezen. Schaalvergroting is geen doel op zich. Een kleine gemeente heeft als voordeel dat de lijnen kort zijn en dat je makkelijker bij een bestuurder binnen kunt lopen. Maar ze moet wel in staat zijn haar taken zelfstandig te vervullen.

De nieuwe gemeente Westerwolde met 26.000 inwoners – slechts achtduizend meer dan Haren – heeft aangetoond dat ze dat kan. Ze heeft haar maatschappelijke opgave voor de komende tien jaar in kaart gebracht en een overtuigend plan gemaakt voor de inrichting van haar organisatie met de vereiste functies en kwaliteiten. Die kans heeft Haren ook gekregen, maar niet benut.’

Was dat met andere bestuurders wel gelukt? Brouns: ‘Dat zullen we nooit weten. Wij moesten als provincie onze verantwoordelijkheid nemen en wilden het herindelingsproces niet vertragen, anders zouden we net als Haren falen in onze bestuurskracht.’

‘Meedoen vinden we niet consequent’
Michiel Verbeek (D66), wethouder Bestuurlijke Toekomst: ‘Meedoen aan het open overleg over het herindelingsontwerp was een wettelijke verplichting. Meedoen aan een bestuursovereenkomst en een personeelsconvenant in deze fase van de strijd betekent dat je de herindeling voorbereidt en dat vinden we niet consequent. We hebben een conflict met de provincie. De Tweede Kamer is straks scheidsrechter. Die zou er vast niets van begrijpen als we onze zelfstandigheid verdedigen en tegelijkertijd meewerken aan een herindeling.’

De bewering van Patrick Brouns dat Haren de nieuwe organisatie tegenwerkt, is volgens Verbeek ‘een afleidingsmanoeuvre’. Verbeek: ‘Als de Tweede Kamer eind 2017 of begin 2018 een besluit neemt, is er voldoende tijd om de organisaties in elkaar te schuiven. Het is niet zo ingewikkeld. Ten Boer is al zo ongeveer Groningen en de 158 fte van Haren zijn zo ingevoegd bij de ruim tweeduizend fte van Groningen. De systemen zijn grotendeels vergelijkbaar. Bovendien hebben onze medewerkers niets te vrezen. Het is wettelijk geregeld dat alle ambtenaren met een vast contract een baan krijgen in de nieuwe gemeente, mocht de herindeling onverhoopt doorgaan. Als de Tweede Kamer hiertoe besluit, zal ik mij daarbij neerleggen en volop meewerken aan het in elkaar schuiven van de organisaties. Tenzij er duidelijke signalen komen uit de Eerste Kamer dat die het wetsontwerp niet gaat steunen.’

Over het vermeende gebrek aan bestuurskracht: ‘Als je dat voortdurend roept, gaan er vast mensen in geloven. Wij kunnen daar slechts goed werk tegenover stellen. Er is in de regio geen andere gemeente van vergelijkbare omvang met zo veel voorzieningen. Bovendien ontwikkelen we constructieve plannen voor de regio, zoals de best lopende woonwijk van Noord-Nederland en een bedrijventerrein.’