De bezem door gesloten politieke en ambtelijke netwerken

Door corona horen we er weinig van. Dat neemt niet weg dat vertrouwen in de overheid zoek blijft. Inwoners snappen niet waarom op de ene plek wel gehandhaafd wordt bij overtredingen en op de andere niet, of dat zorgvoorzieningen worden uitgekleed en de premies stijgen, of waarom de openbare ruimte er steeds beroerder bij ligt.

Niet te onderschatten is het pijnlijke tekort aan medische en andere voorzieningen terwijl Nederland een internationaal belastingontwijkparadijs is. Twitter explodeert maar de kloof tussen de politiek en burger wordt niet kleiner.

Onderschat wordt wel hoe op elk bestuursniveau systematisch aan de echte touwtjes wordt getrokken. Maatschappelijke machthebbers verkiezen in hun omgeving min of meer vrienden die naast idealen beschikken over politiek vernuft. Met korte lijnen en een scherp oog op de algemene middelen. In dienst van elkaars eigenbelang uiteraard. De burgemeester, de wethouder of de kielzog gemeentesecretaris drinken met hen een borrel, zitten samen in een serviceclub of ze prikken van tijd tot tijd een vorkje met ze. Beïnvloeden werkt beter als het hemd nader is dan de rok.

Goed bedoeld allemaal. Netwerken vormen zich zo. Handig als een ambitieuze idealist bij de gemeente aanklopt met een idee om iets goeds te doen voor de samenleving. Daar worden enthousiaste medestanders snel gevonden. Vooral als burgemeesters, wethouders en raadsleden uit dezelfde kringen komen als de aanbrengers van het idee. Onderschat trouwens de extreem incestueus verenigde gemeentelijke topambtenaren niet. Zo werken netwerken en het lijkt min of meer democratisch.

Tot de ijdeltuitige talentvolle idealistische en vernuftige netwerker zelf politicus wordt. De omgeving waar kennissen belangrijker zijn dan kennis blijkt plots een mijnenveld. Lid zijn van een politieke partij is het scharnierpunt naar de volgende carrièrestappen. Velen leerden via hun studentenontgroening het ingehamerde belang van domesticatie. Dit blijkt waardevolle kennis in de coulissen van de macht. Binnen gesloten netwerken worden immers de bestuurlijke posities verdeeld. Zo niet word je nooit uit de vijver gevist. Dit opent de deur naar de Commissaris van de Koning en deze selecteert de ‘ideale’ burgemeesterskandidaten.

Deze succesvolle folklore loopt voor de slimste netwerkers tot het hoogste niveau door. Na het tijdelijke politieke onderkomen volgt het feestje van meedeinen op maatschappelijke sentimenten in semioverheidsinstanties, belangenorganisaties, onderzoekscommissies, taskforces en adviesclubjes. Abstracte onderwerpen als sociaal isolement, armoede, schulden, schooluitval, gezondheidsproblemen, ongelijkheid of uitsluiting blijken een veilige haven. Daar duiken dezelfde politieke en in hun kielzog ambtenarennamen op. Voor de best gedomesticeerden volgt als kroon op hun loyaliteit de Raad van State. Zo blijven politieke en ambtelijke netwerken strikt gesloten en de maatschappelijke status quo gegarandeerd.

Let wel. Er is geen sprake van een samenzwering zoals in corrupte oligarchenlanden Rusland, Polen, Hongarije of Turkije. Onlangs heeft immers nog een politieke dissident van de ‘soevereiniteit in eigen kring’-partij door haar modale partijstemmers het bijna tot partijleider bracht. Ook zien we piepkleine opschuivende veranderingen via milieu ingreepjes of homohuwelijken. Soms denkt iemand met ‘leiderschap en moed’ de overheid weer transparant, toegankelijk en open te maken. Vergeet het maar.  Om de kloof te dichten moet eerst de bezem door het taaie mechanisme van gesloten politieke en ambtelijke netwerken.

Piet van Mourik