Aanzet tot een nieuwe versie

Een fascinerend, lijvig en erg toegankelijk boek met 35 essays over onze Grondwet. Dat is Een nieuw commentaar op de Grondwet, geredigeerd door de Leidse rechtsfilosofen Afshin Ellian en Bastiaan Rijpkema. Het boek biedt reflecties over bestaande of nog te schrijven grondwetsartikelen. Die reflecties zijn hoognodig omdat Nederlanders hun Grondwet niet kennen. Ook onder juristen lijkt de neiging te bestaan de Grondwet te koesteren als ‘best bewaard juristengeheim’. In het verleden heeft de Grondwet geleden aan verwaarlozing.

Er is inmiddels iets veranderd. In de Haagse politiek is een groeiende aandacht voor de Grondwet waarneembaar door de coronacrisis en de Toeslagenaffaire.

Het boek wil dit ontluikende momentum helpen versterken en bijdragen aan een meer levendige constitutionele cultuur. Daarin zijn de 40 auteurs meer dan geslaagd doordat zij – rechtsfilosofen, staatsrechtelijk geleerden, historici en anderen – een goede opzet hebben gekozen. De meest cruciale Grondwetsartikelen komen in de bijdragen voorbij. De essays volgen de indeling van de Grondwet. Zij hebben betrekking op de nieuwe voorafgaande Algemene Bepaling, Grondrechten, de Regering, de Staten-Generaal, de Adviescolleges, Wetgeving en Bestuur, Rechtspraak, provincies, gemeenten en Caraïbische openbare lichamen, Grondwetsherziening. Verder zijn er nog essays gewijd aan wat er aan bepalingen in de huidige Grondwet ontbreekt. Die zou bij de tijd moeten worden gebracht door in de toekomst ook aandacht te schenken aan politieke partijen, de Europese Unie en dieren.

Na een schets van de geschiedenis van een grondwetsartikel en de vermelding van wat het precies inhoudt, volgt een spannende reflectie over welke actuele discussies en meer fundamentele vragen achter dat artikel schuilgaan. Het boek laat daarmee volgens de auteurs zien “hoe levend onze Grondwet eigenlijk is, en hoe ze daadwerkelijk de grammatica biedt om actuele vragen en grote vragen te begrijpen”. Te veel om op te noemen, maar de lezer kan keuzes maken door eerst te lezen waar zijn primaire belangstelling ligt. Zo las ik de reflectie over openbaarheid van bestuur.

Het recht op het verkrijgen van overheidsinformatie is niet opgenomen in de Grondwet maar alleen in internationale verdragen. Dit moet volgens de auteurs veranderen. Een andere reflectie gaat over de aansluiting van de BES-eilanden bij Nederland sedert 2010. Daar blijkt in de praktijk van alles te mankeren aan de invulling van het Grondwetsartikel. In feite is een einde gemaakt aan het zelfbeschikkingsrecht van deze eilanden. De lokale democratie en de democratische rechtstaat leden daaronder.

Conclusie? Een geweldig boek dat hopelijk tot een politiek debat over onze Grondwet leidt.