Gewone burger is moreel verlamd

De verhuftering, zoals de optelsom van agressie, verloedering, geweld en ruwe omgangsvormen is gaan heten, is tegenwoordig bijna dagelijks onderwerp van het publieke debat. Die aandacht heeft een keerzijde, stelt socioloog en filosoof Bas van Stokkom.

Er worden tegenwoordig wel érg veel maatschappelijke problemen geschaard onder de noemer verhuftering. Criminaliteit, overlast van buren, belediging van bevolkingsgroepen, afwijkend gedrag bij jongeren, het zou allemaal terug te voeren zijn op de teloorgang van normbesef. Dat vervuilt het debat en bemoeilijkt het vinden van oplossingen.

Van Stokkom, die eerder publiceerde over verbaal geweld tussen politie en burgers en de schaduwkanten van het vrije woord, brengt in Wat een hufter! verheldering. Op basis van vele (internationale) bronnen en met gevoel voor historie geeft hij een domeinoverstijgende analyse van het debat én het fenomeen.

Zijn invalshoek is verrassend. In plaats van zich te richten op de excessen, zoals ‘kut-Marokkaantjes’ en multiprobleemgezinnen, kijkt Van Stokkom naar de middenklasse: de ‘gewone’ burgers, die relatief weinig sores hebben, zich privé gelukkig voelen en de publieke moraal een warm hart toedragen.

Zijn stelling: als er werkelijk sprake is van maatschappelijke verruwing en verharding, moet die te vinden zijn in deze groep, de grootste gemene deler. De middenklasse-burger is niet eenduidig ‘verhard’, luidt de conclusie.

Van Stokkom ontleedt tal van paradoxen waarvan de nette witte Nederlander getuigt, zoals toegenomen tolerantie tegenover seksualiteit en drugs enerzijds, en islamvijandigheid en de roep om strengere straffen anderzijds. Dat laatste overigens terwijl rechters aantoonbaar strenger straffen en vaker levenslang opleggen.

De meest interessante is de constatering dat er bij de middenklasse geen sprake is van normvervaging, maar een onvermogen om naar de eigen morele maatstaven te leven, terwijl men wel weet ‘hoe het hoort’ en die waarden hoog in het vaandel heeft staan.

Burgers zijn door private obsessies gedreven emotiebelevers geworden die zich schuldig voelen, omdat ze de fatsoensregels overtreden die ze zelf onderschrijven. Anderen aanspreken op hun gedrag is, als gevolg van ontzuiling, emancipatie en verdwenen vaste gezagsstructuren, not done geworden.

Er heerst een afkeer van betutteling en bevoogding, iedereen is gelijkwaardig en posities moeten bevochten worden op grond van argumenten en dat laatste zijn ze zat. Aan het eind van het boek reikt Van Stokkom oplossingsrichtingen aan. Soms tamelijk praktisch, zoals stedenbouwkundige aanpassingen. Maar daar moet zijn boek het niet van hebben. De kracht zit in de analyse. Het is aan beleidsmakers en politici om daar consequenties aan te verbinden.

Linda van Tilburg is journalist

Bas van Stokkom: Wat een hufter! Ergernis, lichtgeraaktheid en maatschappelijke verruwing. Amsterdam, Boom, 2010, ISBN 978 90 8506 904 1, 192 pagina’s, € 17,90.