Gemeenten eisen eerlijke financiële verhoudingen

De financiële verhoudingen tussen rijk en gemeenten zijn uit het lood. Gemeenten zijn het spuugzat om te blijven klagen en vragen. De komende jaren moet worden gewerkt aan herstel van die financiële en bestuurlijke verhoudingen. Maar er is ook nu concrete actie nodig. Om te beginnen moet de omvang van het gemeentefonds structureel groter worden, het lokaal belastinggebied verruimd en de opschalingskorting teruggedraaid.

Resolutie

Dat stellen de gemeenten verenigd in de G4, G40, M50 en P10 – die ruim honderd gemeenten vertegenwoordigen – in een concept-resolutie. De resolutie wordt ingediend op de algemene ledenvergadering van gemeentekoepel VNG, eind deze maand. ‘Eerlijke verhoudingen zijn de basis voor goed bestuur van Nederland’, stellen de vier netwerken in hun resolutie. Het huidige kabinet moet al stappen gaan zetten. ‘Het is onverantwoord om een nieuw kabinet en hun samenwerking met gemeenten met deze erfenis te belasten.’

 

Urgentie

‘Het is echt bijzonder dat de vier netwerken gezamenlijk deze noodklok luiden’, stelt Koos Janssen, burgemeester van Zeist en voorzitter van het netwerk voor middelgrote gemeenten M50. Maar de financiële nood is dan ook onhoudbaar en kabinet en Kamer lijken de urgentie van de financiële problematiek van gemeenten nog steeds niet te erkennen. Af en toe wordt er incidenteel wat geld naar gemeenten geschoven, maar structureel wordt er niets opgelost. ‘Het rijk moet niet de taken bepalen en vervolgens de geldkraan dichtdraaien’, benadrukt een strijdvaardige Janssen. 'We willen als gemeenten bovendien kunnen blijven investeren in de toekomst.' 

 

Twee tot drie miljard

Het huidige kabinet moet beginnen met de afbouw van de opschalingskorting en het nieuwe kabinet moet deze helemaal terugdraaien. Het kabinet moet daarnaast erkennen dat herverdeling van het gemeentefonds de structurele financiële problemen niet oplost. De omvang van het gemeentefonds moet structureel groter worden. ‘Per jaar moet er twee tot drie miljard bij’, aldus Janssen. Ook moeten gemeenten financieel onafhankelijker van het rijk worden. Daarvoor is verruiming van het lokaal belastinggebied nodig. De inkomstenbelasting moet dan worden verlaagd. ‘De inwoners moeten er niet de dupe van worden’, vindt Janssen.

 

Corona

En niet het toekomstige kabinet, maar het huidige kabinet moet afspraken maken over structureel extra middelen voor de jeugdzorg en de Wmo, op basis van onderzoeken die later dit jaar verschijnen. Voor de uitvoering van de Participatiewet moet het rijk voldoende budget beschikbaar stellen. Datzelfde geldt voor de Omgevingswet en de uitvoeringskosten van het Klimaatakkoord. Gemeenten moeten niet alleen reële compensatie krijgen voor de extra kosten als gevolg van corona. Er moeten ook afspraken worden gemaakt over de langetermijneffecten en gezamenlijke investeringen.

 

Dubbelrol

De dubbelrol van het ministerie van Financiën als schatkistbewaarder en fondsbeheerder is voor gemeenten ‘problematisch’, stellen de vier netwerken in hun resolutie. ‘Het rijk bepaalt de inhoudelijke en financiële kaders. Als gemeenten dan nog iets te klagen hebben, wordt alles uit de kast getrokken om het glad te strijken. Overleg, onderzoek, aanvullend onderzoek, extra aanvullend onderzoek en heel af en toe tijdelijk extra middelen. Een gebrek aan countervailing powers in het systeem van financiële verhoudingen zorgt ervoor dat de balans altijd dezelfde kant uitslaat: het belang van een sluitende rijksbegroting staat voorop.’ Het zou de financiële verhoudingen goed doen om de rollen van schatkistbewaarder en fondsbeheerder strikter te scheiden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties moet daarbij een sterkere positie krijgen. Er moet daarnaast meer rust komen in het accres. De G4, G40, M50 en P10 stellen dat er een ‘eerlijke en voorspelbare normeringssystematiek op basis van een brede koppeling aan de rijksuitgaven’ moet komen.

 

Regeerakkoord

Als in het regeerakkoord afspraken worden gemaakt die gemeenten moeten uitvoeren, moet de uitwerking ervan en het onderzoek naar de benodigde financiën samen met gemeenten worden opgepakt. Er moet, binnen een half jaar na aantreden van een nieuw kabinet, een onafhankelijk instituut voor financiële verhoudingen komen. Die kan dan al adviseren over de uitvoering van het regeerakkoord.

 

Financiële ademnood

Het is een fikse lijst met eisen. Geen overbodige, stelt Janssen. ‘Wij voeren taken uit die we van het rijk hebben gekregen, maar het geld wat erbij hoort hebben we niet gekregen. De geloofwaardigheid over de uitvoering heeft nog nooit zo onder druk gestaan als nu.’ Hij vindt het onverteerbaar dat het kabinet, maar ook de Kamer, de noden van gemeenten onvoldoende serieus neemt. ‘We zitten in financiële ademnood en dat hebben we als gemeenten keer op keer duidelijk gemaakt.’ Hij refereert daarbij onder meer aan de gezamenlijke actie van gemeenten begin juli, waarbij ruim 270 brieven van gemeenten – het ‘zwartboek’, zoals Janssen het noemt – aan minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en de Tweede Kamer werden overhandigd, en waarin gemeenten om meer geld vroegen. Behalve de bevriezing van de opschalingskorting en incidentele coronacompensatie is er sindsdien niets gebeurd. ‘Het kabinet lijkt te vergeten dat het niet om gemeenten zelf gaat, maar om de inwoners en om de ondernemers.’

 

Acties

Janssen wil geen concreet antwoord geven op de vraag wat gemeenten gaan doen als het kabinet niet met structureel extra geld over de brug komt. ‘Ik wil niet geloven dat ze niet luisteren en ik kan me niet voorstellen dat de urgentie niet wordt gevoeld. Er moet echt wat gebeuren en we laten niet los.’ Dreigen met het teruggeven van taken wil hij niet. ‘We kunnen de mensen niet in de steek laten.’ Maar, zo waarschuwt hij: ‘Dit waait niet over. Naast het kabinet gaan we de Kamer er ook stevig op aanspreken. Maar het hele arsenaal (aan eventuele nadere acties, red) ga ik nog niet onthullen.’