Gemeente als arena voor zelfverdediging

Hoe de democratie te beschermen

Daarom is het verstandig op het moment dat er geen directe actualiteit van verstoring van het lokale democratische proces is, de discussie en verdieping van de normering van een weerbare democratie te voeren. Auteur Bastiaan Rijpkema wil een aanzet geven voor een normatieve theorievorming rond de verdediging van democratie op lokaal niveau. Zijn voorbeelden illustreren dat de noodzaak tot verdediging van de lokale democratie plotseling heel dichtbij kan komen. Een onderzoek van Binnenlands Bestuur maakt dit voorjaar duidelijk dat weerbaarheid van raadsleden geen sinecure is, gezien de ruime mate van verbale agressie, bedreiging en intimidatie jegens hen. In het verlengde daarvan ligt de stap naar de weerbaarheid van de lokale democratie misschien wel dichter bij dan lokaal wordt herkend. Komt het lokaal op democratische zelfverdediging aan, dan zal de roep om normatieve kaders groot zijn. Wat zijn de beschikbare instrumenten? Is het gerechtvaardigd om in te grijpen? Zo ja is dat gestoeld op een degelijk theoretisch kader?

Onderzoek is de basis voor dit boek. Onderzoeksmateriaal is niet altijd uitnodigende materie om te lezen. Hier slaagt de schrijver er wel in met een plezierige stijl de lezer mee te nemen. Allemaal rond de vraag of gemeenten niet meer dan verondersteld in de frontlinie van democratische weerbaarheid staan. Vertrekpunt zijn de klassieke theorieën, zowel die uit de vorige als de eigentijdse eeuw. Dat hindert hem overigens niet kritisch te reflecteren op zijn eigen theorie.

Voor mij is behulpzaam dat theorieën van Karl Popper en John Rawls worden belicht onder de noemer ‘weerbare democratietheorieën in niet eigenlijke zin’. Een analyse van bestaande en in ontwikkeling zijnde normatieve kaders in Nederland ontbreekt evenmin. In de epiloog wordt een eerste uitwerking gegeven aan een lokaal partijverbod. In één gemeente verbieden biedt ruimte aan die partij te weren in andere gemeenten. ‘Hierdoor zou de partij uit de antidemocratische sfeer kunnen worden getrokken – in plaats van de partij uit de democratie te trekken – wat uiteindelijk winst voor de democratie zou betekenen.’ Een boek voor bestuurders en ambtenaren als basis voor discussie over dit onderwerp.

Citaat uit het boek: ‘Hoe kan ingrijpen in de lokale democratie gerechtvaardigd en begrensd worden? En zouden partijen lokaal verboden moeten kunnen worden?’

Lokale weerbare democratie. Een normatieve verkenning door Bastiaan Rijpkema, Boom uitgevers, Den Haag 2020, 19,90 euro