‘Fred Spijkers legt invloed vierde macht bloot’

De Philip Brouwer Integriteitsprijs mag gelden als eerbetoon aan ‘wakkere burgers die misstanden opsporen en aan de kaak stellen’. Volgens juryvoorzitter en hoogleraar integriteit Hans van den Heuvel is hun inbreng van wezenlijk belang voor de democratische rechtsstaat. Behalve een hommage, is de prijs volgens Van den Heuvel tegelijkertijd ‘een boodschap aan het openbaar bestuur’. ‘U dient onkreukbaar te zijn, van hoog tot laag. Dat is een dure plicht als u functioneert in dienst van de samenleving, en voor de samenleving.’ De Philip Brouwer Integriteitsprijs werd gistermiddag voor het eerst uitgereikt tijdens een bijeenkomst in Sociëteit De Witte in Den Haag.

Van den Heuvel prees de genomineerden Jan Frijters, Pieter den Hollander en Fred Spijkers alledrie voor de verdiensten op hun specifieke terrein. Hij omschreef hen als mannen van statuur, die zich echt hebben onderscheiden. ‘De drie genomineerden hebben met elkaar gemeen dat we niet met querulanten, klagers of maatschappelijke lastposten van doen hebben, maar dat zij het als hun verantwoordelijkheid als burger zagen, vanuit een soort rechtvaardigheidsgevoel misstanden aan de kaak te stellen. Dat is niet mis, dat verdient waardering en bewondering’, zei Van den Heuvel.

Eervol

Voor psychofysicus Frijters was er een eervolle vermelding. ‘De jury roemt Jan Frijters om zijn bijdrage aan een integere bewijsvoering in strafzaken. Het gaat hier om een wezenlijk belang. Als de integriteit van het openbaar bestuur in het geding is, wordt vaak alleen naar handelingen van bestuurders en ambtenaren gekeken. Maar ook de strafrechtelijke kant van onze rechtsstaat moet aan maatstaven van legaliteit, legitimiteit en integriteit voldoen. Daar heeft Jan Frijters de aandacht op gevestigd’, aldus Van den Heuvel.

Na een ‘fotofinish’, zoals Van den Heuvel het noemde, koos de jury uiteindelijk voor klokkenluider Fred Spijkers als winnaar van de prijs. ‘Zijn inzet, uithoudingsvermogen, vasthoudendheid en integere drijfveren, gericht tegen de overheid waarvan hij rechtvaardig handelen verwacht, hebben de jury eensluidend tot dit oordeel gebracht.’ Als bedrijfsmaatschappelijk werker bij Defensie weigerde Spijkers in 1984 om de weduwe van een omgekomen munitieexpert te vertellen dat haar man door eigen onvoorzichtigheid was verongelukt, omdat in werkelijkheid het type mijn ondeugdelijk was. De opstelling van Spijkers leidde tot een conflict dat zich voortsleept tot op de dag van vandaag.

‘Het ministerie van Defensie gaf zich niet gewonnen en alles werd uit de kast gehaald om Spijkers onderuit te halen. Onvoorstelbaar in een democratische rechtsstaat’, aldus Van den Heuvel, die sprak van een strijd van ‘Klein Duimpje tegen de grote staatsreus’. Volgens Van den Heuvel heeft Spijkers in de afgelopen 24 jaar ‘de soms ongebreidelde macht en ongecontroleerde bevoegdheidsuitoefening van de vierde macht blootgelegd’. ‘En vergist u zich niet. Zo klein is Fred Spijkers niet, of beter gezegd: hij is niet klein te krijgen.’

Waardering

Ter gelegenheid van de prijsuitreiking gaf gisteren ook de politiek filosoof Herman van Gunsteren zijn visie op de betekenis van burgers die de strijd met de overheid aan gaan. De overheid moet volgens Van Gunsteren veel meer waardering hebben voor ‘lastige’ burgers. Hun inbreng moet niet worden gezien als een uiting van gebrekkig burgerschap, zo betoogde hij, maar juist als legitiem gedrag waardoor de overheid scherp en bij de les wordt gehouden. Kritische bijdragen van burgers zouden in de visie van Van Gunsteren ‘principieel moeten worden verwelkomd’.

Van Gunsteren doet zijn visie uitvoerig uit de doeken in het boek Boze Burgers, dat gisteren bij de prijsuitreiking werd gepresenteerd. In dit boek staan diverse afleveringen uit de gelijknamige serie in Binnenlands Bestuur, aangevuld met informatie over de huidige stand van zaken en een inleiding van publicist Gerard van Westerloo. In het boek zijn artikelen van de hand van Philip Brouwer opgenomen, die in 2003 het initiatief nam voor de nog steeds lopende artikelenreeks. (bw)

Uit de juryrapporten

De jury van de Philip Brouwer Integriteitsprijs blijft volgens voorzitter Hans van den Heuvel met ‘een soort bijsmaakje’ zitten omdat ‘op het scherp van de snede’ moest worden beoordeeld wie de prijs uiteindelijk in ontvangst zou mogen nemen. Voor alledrie de genomineerden heeft de jury grote waardering, zo blijkt uit de juryrapporten. ‘Pieter den Hollander heeft ruchtbaarheid gegeven aan het feit dat musea over de gehele wereld door de nazi’s geroofde kunstwerken hebben. Hij deed als journalist baanbrekend werk, zodat door zijn vasthoudendheid en speurwerk de door de nazi’s geroofde bezittingen bij de rechtmatige eigenaar belandden.’

‘Mede door publicaties van Jan Frijters is de betrouwbaarheid van geurproeven bij strafzaken ter discussie gesteld. Ook in de probiotica-affaire heeft hij belangrijk werk verricht en verkeerde onderzoeksmethoden en verkeerde veiligheidsprocedures aan de kaak gesteld. Hij handelt vanuit een integriteitsdrijfveer, zowel rationeel als emotioneel.’

‘De jury is getroffen door de inzet, het uithoudingsvermogen en de vasthoudendheid waarmee Fred Spijkers bijna een kwarteeuw met integere drijfveren heeft gestreden tegen onrecht door de overheid aangedaan in de zin van misleiding, valsheid in geschrifte en intimidatie. Wat hem is overkomen, staat haaks op alles wat een integere overheid dient te belichamen. Dat hij deze overheidsstijl op niet-aflatende wijze aan de kaak heeft gesteld en met alle faire middelen heeft bestreden, verdient lof en bewondering. Bovendien hebben ethici, rechtsgeleerden, bestuurskundigen, politici en zelfs Pieter van Vollenhoven zich gaandeweg met de strijd bemoeid en die als het ware ook tot de hunne gemaakt.’

De jury werd dit jaar gevormd door bestuurskundige Van den Heuvel, verbonden aan de onderzoeksgroep Integriteit van Bestuur van de Vrije Universiteit, oud-minister en ex-commissaris van de koningin Hans Alders en Lize Alink, oud-hoofdredacteur van Binnenlands Bestuur. Het thema voor deze eerste prijs was: de burger versus de overheid.

‘Philip Brouwer was bijzonder’

Voorzitter Hans van den Heuvel van de jury van de Philip Brouwer Integriteitsprijs begon zijn toespraak gisteren met een persoonlijk woord ter nagedachtenis aan de vorig jaar overleden naamgever van de prijs. ‘Het is heel bijzonder’, zei Van den Heuvel, ‘als er een prijs naar je wordt genoemd. En Philip Brouwer was bijzonder. Dat bijzondere zat bij hem als professioneel journalist in zijn engagement, in zijn betrokkenheid bij integriteitskwesties waar hij over schreef, met kritische en vaardige pen. Zijn persoon en werk worden met de prijs geëerd.’

De tweejaarlijkse Philip Brouwer Integriteitsprijs is in het leven geroepen door Binnenlands Bestuur, in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en wordt gesponsord door KPMG. Philip Brouwer was redacteur bij Binnenlands Bestuur en overleed vorig jaar volkomen onverwacht op 45-jarige leeftijd. Eerder werkte hij bij de voorloper van genoemde krant, het toenmalige Nieuwsblad van het Noorden. Toen hij daar in dienst was, won hij de prestigieuze Prijs voor Dagbladjournalistiek met een reeks artikelen over misstanden bij de gemeente Emmen.