Adres gekaapt, wat nu?

Door een niet waterdicht gemeentelijk basisadministratiesysteem lukt het fraudeurs zich in te schrijven in leegstaande woningen. Ze laten er hun uitkering, toeslagen en rekeningen bezorgen. Eigenaren draaien op voor de lasten – en deels ook voor de kosten.

Mijn huis in Amsterdam staat te koop. Al veel langer dan ik zou willen. Op Funda staat achter Aangeboden sinds: 6+ maanden, maar trouwe Funda-gluurders weten dat 6+ maanden net zo goed drie jaar zou kunnen zijn.

Op een dag vind ik vier blauwe belastingenveloppen in de bus. Geadresseerd aan meneer D. Geen idee wie dat is. Het huis staat leeg, is casco, zonder keuken en sanitair, dus verhuren is geen optie.

Ik maak een van de vier brieven open en lees dat meneer D. waarschijnlijk recht heeft op teruggave van omzetbelasting. Ik bel de belastingtelefoon. ‘Nee, mevrouw, wij geven geen informatie over anderen aan derden.’ ‘Maar het is mijn huis en ik wil weten of er op mijn adres dingen gebeuren die niet door de beugel kunnen.’ Hoe ik ook aandring, de belastingdienst houdt voet bij stuk. ‘Stuurt u de brieven nou maar gewoon terug.’

In een tijdsbestek van drie weken vallen er nog meer brieven voor meneer D. op de mat. Een stuk of acht (!) van de belastingdienst, maar ook van Nuon, een paar van een zorgverzekeraar, van het waterbedrijf, van de gemeente Amsterdam, van de Kamer van Koophandel, een verhuurder van een bedrijfspand en van twee deurwaarders. Allemaal willen ze geld van meneer D. Ik bel met de deurwaarders en leg uit dat ze niet hoeven te komen. ‘Ja, iedereen kan wel zeggen dat hij er niet woont’, is het snibbige antwoord. Ik haal mijn schouders op. ‘Dan niet, ga maar lekker nodeloos werk doen.’

Stembiljet
Ik krijg het advies om een adresonderzoek te laten instellen. Dat verzoek moet ik persoonlijk aanvragen bij het Stadsdeelkantoor. Het onderzoek zal maximaal drie maanden in beslag nemen, wat mij nogal lang lijkt. Omdat er een week later wederom twee brieven van de gemeente komen, een stembiljet en de aanslag voor de waterschapsbelasting, bel ik met Handhaving, de dienst die het adresonderzoek uitvoert.

Een man die binnensmonds mompelt en die ik met veel moeite kan verstaan, zegt dat hij het gaat uitzoeken en dat hij mij over tien minuten terugbelt. Na een uur bel ik zelf maar terug. Dezelfde man neemt op, hij lijkt te schrikken als hij mijn stem hoort en zet me snel in de wacht. Ik wacht tien minuten en hang op. De volgende dag bel ik weer met Handhaving. Een kordate vrouwenstem dit keer. Ze legt haar hand op de hoorn en roept naar haar collega’s wie er gisteren met mevrouw Leijser heeft gesproken. Als ze vervolgens zegt dat ze mij over tien minuten terugbelt, moet ik hard lachen. Maar zowaar, ze belt terug met het plan van aanpak. Ze gaat meneer D. bellen en mailen.

Fraudeopsporing
Diezelfde week belt op vrijdagmiddag een medewerkster van de belastingdienst uit Apeldoorn. ‘Ik heb de oplossing’, klinkt de opluchting door in haar stem. ‘De postbode heeft de brieven waarschijnlijk verkeerd bezorgd.’ Na even doorpraten is ze ervan overtuigd dat er meer aan de hand moet zijn. Na een uur belt ze terug met de naam en het nummer van de teamleider van de fraudeopsporing in Amsterdam. ’s Maandags heb ik hem aan de lijn. Droog constateert hij dat mensen wel vaker proberen om zich op een ander adres in te schrijven. ‘Negen van de tien keer lukt het niet, maar de tiende keer lukt het wel. En ja, vaak is het geen zuivere koffie. Vaak zijn het mensen die op die manier een uitkering of een toeslag denken te kunnen krijgen. En wat denk je van wietteelt.’ Hij zegt ook niet te snappen hoe meneer D. zich heeft kunnen inschrijven zonder een huurcontract te overleggen. Het lijkt hem een maas in de wet, zegt hij. Hoe dan ook, de fraudebestrijder gaat voortvarend aan de slag en zorgt ervoor dat ik geen blauwe enveloppen meer krijg.

Ook de gemeente heeft het probleem opgelost. De kordate dame van Handhaving heeft meneer D. per mail een week de tijd gegeven om te reageren. Dat is niet gebeurd en daarop is hij gedeponeerd in de bak VOW, Vertrokken Onbekend Waarheen. Probleem opgelost. Of toch niet? Wie draait op voor de ziekenhuisrekeningen, de achterstallige huur van en schade aan een bedrijfspand, diverse gemeentelijke belastingen en andere kosten die meneer D. heeft gemaakt? Wat gebeurt er eigenlijk met schulden van ‘onvindbaren’?

Verjaringstermijn
De ziekenhuisrekening van meneer D. wordt betaald uit de collectieve middelen, zegt een woordvoerder van Zorgverzekeraars Nederland. ‘Deze kostenpost dragen wij met zijn allen.’ Hij heeft geen cijfers beschikbaar welk bedrag daar jaarlijks mee gemoeid is.

Van een kale kip kun je niet plukken, maar van een onvindbare ook niet. De belastingdienst kan niet aangeven hoe hoog het in te vorderen bedrag is. De informatie is wel per individu bekend, maar er is geen totaaloverzicht van deze specifieke vorm voorhanden, zo meldt een woordvoerder van de belastingdienst. De verjaringstermijn voor belastingschuld is normaal gesproken vijf jaar. ‘Maar die kan worden geschorst, en dat is ook het beleid. Indien iemand aangemerkt is als Vertrokken Onbekend Waarheen en de persoon heeft nog een belastingschuld openstaan, dan wordt de verjaringstermijn geschorst en zal de schuld blijven staan.’ Mocht iemand zich weer op een Nederlands adres inschrijven, en dus van VOW naar BRP gaan, dan komt de vordering automatisch weer bovendrijven.

De gemeente Amsterdam laat weten dat ze momenteel aan het onderzoeken is of er vaak misbruik wordt gemaakt van leegstaande woningen. ‘Wat al wel duidelijk is, is dat een groot deel van de woningen waar volgens de Basisregistratie Personen niemand op beschreven staat, wel bewoning is. Dat wil overigens niet zeggen dat we hier over misbruik praten. Het kan bijvoorbeeld ook een pied-à-terre zijn of een fout in de Basisregistraties adressen en gebouwen (BAG)’, aldus een gemeentelijke woordvoerder.

Zoals in zoveel gemeenten is het ook in Amsterdam mogelijk om je online in te schrijven. Bij deze digitale verhuisaangifte, waarbij je eerst moet inloggen via DigiD, wordt geen huur- of koopcontract gevraagd. Bij twijfel kan er wel naar worden gevraagd, stelt de woordvoerder. Schrijf je je persoonlijk in, bij een Stadsdeelkantoor, dan moet je overigens wél een huur- of koopcontract overleggen. Om misbruik van andermans adres tegen te gaan, zou de gemeente bij élke intergemeentelijke en binnengemeentelijke verhuisaangifte een huur- of koopcontract moeten vragen en in geval van inwoning om toestemming van de hoofdhuurder, zo erkent de woordvoerder.

Risicoprofiel
In Rotterdam kan het inschrijven digitaal, per post of aan de balie van een stadswinkel. Om adresfraude tegen te gaan, werkt de gemeente Rotterdam bij het doen van aangifte van een verhuizing met risicoprofielen, meldt een gemeentelijke woordvoerder. ‘Aan de hand van een aantal criteria kan er een additioneel onderzoek gedaan worden. Als dit aan de orde is, wordt door de gemeente een huisbezoek ingesteld. Aan de hand van de uitkomsten van het huisbezoek wordt een besluit genomen over het wel of niet doorvoeren van de verhuisaangifte.

Met andere woorden: wordt de burger aangetroffen en is hij of zij inderdaad woonachtig op het adres, dan wordt hij of zij ingeschreven. Zo niet, dan wordt de verhuisaangifte geweigerd.’ De betreffende persoon wordt dan uitgeschreven uit de BRP met de status VOW.

Een belangrijke mogelijkheid voor gemeenten om misbruik van adressen tegen te gaan, is uitwisseling van gegevens van onder andere afnemers van de BRP (zoals UWV, Belastingdienst). ‘Deze uitwisseling en koppeling van gegevens kunnen indicatoren opleveren voor mogelijk misbruik van adressen. Alleen in samenwerking met andere partijen kan ongewenst gedrag van burgers voorkomen worden’, aldus de woordvoerder.

Forse stijging aantal ‘onvindbaren’
Sinds de invoering van het elektronische GBA op 1 oktober 1994 is er een duidelijk overzicht van het aantal ‘onvindbaren’. De meest recente CBS-cijfers over het aantal VOW’ers dateren van november 2012. Toen stonden er 427.000 personen geregistreerd, ruim 40 procent meer dan vijf jaar daarvoor. Het aantal VOW’ers neemt elk jaar toe. Meer dan veertig procent van de VOW’ers is afkomstig uit een van de vier grote steden. Zo staan er in Amsterdam rond de 90.000 mensen geregistreerd als VOW’ers. Jaarlijks gaan er in de hoofdstad 12.000 personen naar de VOW, waarvan er rond de 4000 binnen afzienbare tijd weer terugkeren. Iemand blijft in ieder geval in de bak staan tot deze persoon zich weer meldt, of totdat de gemeente een melding over deze persoon krijgt.