Fractiediscipline

Elke raadsperiode zijn er momenten waarbij ik hoor verzuchten of juichen - afhankelijk van waar je staat - ‘met zo’n fractie heb je geen vijanden meer nodig’. Fracties zijn een heel dominant vehikel geworden in de politiek. Terwijl wettelijk de fractie niet eens bestaat.

Een fractie is in feite een samenwerking tussen gekozenen. In ons systeem wordt die samenwerking al aan de voorkant vastgelegd via de partij. Een fractiesysteem is handig en efficiënt omdat bijvoorbeeld in de gemeenteraad niet elk raadslid iets hoeft te zeggen. En op het stemmen is voorgesorteerd.

Nadeel kan zijn dat discussies zich in de achterkamers gaan afspelen. Nadeel kan zijn dat het coalitiebelang verwordt tot coalitiedwang en zich vastzet in fractiediscipline. Nadeel kan zijn dat fractievergaderingen een corvee worden. Nadeel kan zijn dat een fractie(vergadering) wekelijks een belangrijk deel van de 15,9 uur raadstijd opsoupeert.

Het effect daarvan in fracties is dat het veel plezier en energie weghaalt bij raadsleden. En let wel het lijkt soms zo mooi als een fractie slecht functioneert, maar uiteindelijk heeft de hele raad er last van. Slechte fracties kleuren vaak het lokale beeld over de politiek. En omgekeerd geldt ook sterke fracties maken een sterke raad.

Het werken in fracties verdient veel meer aandacht. Dat begint al bij de lijstvorming waar heel vaak niet of nauwelijks bij kandidaten wordt gelet op het vermogen tot samenwerken. Daardoor zijn raadsleden na de verkiezingen opeens bijzondere gezelschappen die vier jaar tot elkaar veroordeeld blijken te zijn. Dat verklaart nog wel eens fracties waarin de rode gezichten dominant zijn en de deuren extra stevige scharnieren moeten hebben. Bovendien vraagt het extra vaardigheden van de fractievoorzitter. En niet iedereen is het gegeven zo’n groep te leiden. Tenslotte werken coalitieakkoorden in toenemende mate stollend en daarmee wordt het speelveld van raadsleden nog verder ingeperkt en afgedwongen binnen de fractie.

Je kunt je inmiddels afvragen of die strakke regie via fracties nog past bij de lokale politiek. En of die strakke verticalisering in een gemeenteraad, niet op enig moment contraproductief gaat werken in een samenleving die steeds meer horizontaal gericht is. Dat vraagt van partijen kandidaten veel scherper te selecteren op het vermogen tot samenwerken. Het vraagt van gemeenteraadsleden na te denken over andere afspraken tot samenwerken. Dat vraagt werken zonder coalitieakkoord of tenminste een coalitieakkoord met een andere inhoud, vorm en status. Dat vraagt dat gemeenteraden hun dagelijks bestuur anders positioneren. Dat kan tot gevolg hebben dat een gemeenteraad een werkwijze inricht die een individueel raadslid meer ruimte geeft om de eigen kleur te laten zien.

Eerst dan bestaat de kans dat fracties om andere redenen belangrijk worden en minder tijd vragen en meer werkplezier geven.

Jan Dirk Pruim