‘Fatsoenlijk debat haast onmogelijk’

Raad Lelystad telt intussen 17 fracties

‘Ik zie het feit dat ik hier alleen sta als persoonlijk falen, het teleurstellen van mijn vorige fractie’, stelt Bart Schopman, aan het begin van zijn algemene beschouwingen in de Lelystadse raadszaal, eind mei. Schopman is de laatste splinter in de toch al zo versplinterde raad. Een tweet, waar hij achteraf veel spijt van heeft, heeft hem zijn VVD-fractielidmaatschap gekost. ‘Zodra er een IQ of intelligentie test verplicht is alvorens je mag stemmen dan zie je dat de PVV en FvD met nog een paar partijen geen enkele zetel weten te bemachtigen’, twitterde hij op 17 maart, daags voor de Statenverkiezingen. De tweet werd hem door de VVD-fractie, en vele anderen, niet in dank afgenomen. Schopman werd uit de fractie gezet. Zijn raadszetel opgeven wilde hij niet – ‘Politiek is nog steeds mijn passie. Ik was er nog niet klaar mee’ – en is verder gegaan als de Lijst Schopman.

De andere nieuwe splinter is Ferry Grin, die zich begin maart van de PVV afsplitste en verder is gegaan als Forum voor Flevoland. Onvrede over de koers van de PVV-fractie – ‘ze hebben het alleen maar over de islam’ – en het feit dat zijn inbreng over bijvoorbeeld de aanpak van verkeersknelpunten niet serieus werd genomen, heeft hem begin maart doen besluiten alleen verder te gaan. Zijn zetel teruggeven aan de partij wilde hij, net zoals Schopman, niet. ‘Ik ben bewust de politiek in gegaan’, aldus Grin. En hij heeft naar eigen zeggen voldoende ideeën om de stad beter te maken. Gezien de diversiteit in de samenleving vindt hij het ook niet zo erg dat er politieke fragmentatie is. ‘Ik zie het als een verruiming van de democratie. We moeten daar niet zo negatief over doen.’

‘Na de verkiezingen wordt versnippering altijd geproblematiseerd, omdat raden dan vaak versnipperder zijn vergeleken met de maanden voorafgaand aan de verkiezingen’, stelt bestuurskundige Julien van Ostaaijen van de Universiteit Tilburg. ‘De discussie over invoering van de kiesdrempel laait dan altijd wat op. Invoering van de kiesdrempel vind ik geen goed idee; een relatief lage drempel is goed. Het middel vind ik erger dan de kwaal. Het is jammer, al die fracties, maar dat is niet meer dan een verzuchting.’

Quorum
Die verzuchting wordt gedeeld door diverse fractievoorzitters. Voor steun van moties en amendementen moet bijvoorbeeld veel meer worden gebeld en gemaild. En het fractievoorzittersoverleg met zeventien fractievoorzitters is ook niet echt lekker werkbaar. ‘Het fractievoorzittersoverleg bestaat uit de halve raad. Daar worden grapjes over gemaakt, maar eigenlijk is het heel triest’, vindt PVV-fractievoorzitter Ashwin van Stormbroek, die zich overigens niet herkent in de kritiek van het afgesplitste raadslid. Ook voor burgemeester Ina Adema is zo’n breed samengesteld fractievoorzittersoverleg een punt van zorg. ‘Dat is bijna het quorum van de raad; je moet oppassen dat er dan niet een voorschotje op de raadsvergadering wordt genomen.’

Ondanks kritiek stelt een aantal fractievoorzitters tegelijkertijd dat het vele aantal fracties ook wel bij deze tijd hoort, zoals PvdA-fractievoorzitter Emiel van der Herberg. ‘Zeventien fracties is onwenselijk, lastig, maar niet onwerkbaar. Het hoort een beetje bij de tijd. Bij de verkiezingen hebben alle deelnemende partijen een of meer raadszetels behaald. Die veertien fracties waren simpelweg de uitslag van de verkiezingen; dit is wat de kiezer wilde. Over de drie afsplitsingen wil ik geen waardeoordeel geven.’

In november vorig jaar vertrok een van de twee CDA-leden uit de fractie en ging verder als Lokaal Lelystad; naast de twee recente afsplitsingen zijn dat er drie. ‘De raad heeft een nieuw dynamisch karakter gekregen’, grapt VVD-fractievoorzitter Dennis Grimbergen. ‘Is het handig: nee. Is het wenselijk: nee. Maar het geeft wel een bepaalde dynamiek in de raad. Je moet met goede argumenten komen om een meerderheid achter een voorstel, motie of amendement te krijgen.’

Hij wijst er op dat kleinere partijen (de grootste fractie, de VVD, heeft vijf zetels) in een versnipperde raad zonder grote machtsblokken makkelijker iets kunnen bereiken. ‘Die versnippering biedt dus ook kansen voor kleinere partijen.’ ‘De raad is een perfecte weerspiegeling van een steeds individualistischer wordende samenleving. Dynamische meerderheden kunnen worden gezocht en dat zal de besluitvorming te goede komen’, meent Schopman.

Kreten
Negatiever zijn Leefbaar Lelystad en GroenLinks. ‘Zeventien fracties werkt niet’, vindt Leefbaar Lelystad-voorman Jack Schoone. ‘De vergaderingen duren veel te lang.’ Daarnaast krijgen in zijn ogen veel onderwerpen niet de aandacht die ze verdienen. Schoone haalt het Pareto- principe aan, waarmee hij bedoelt dat 80 procent van de aandacht naar 20 procent van de onderwerpen gaat. ‘Het lastige is dat je met zoveel mensen zo weinig spreektijd per fractie hebt’, stelt Sjaak Kruis, fractievoorzitter van GroenLinks. Bij de algemene beschouwingen had iedere fractie een spreektijd van vijf minuten. ‘Een fatsoenlijk debat is haast niet meer mogelijk. Het gaat om kreten en statements. In de plenaire raad kun je haast de diepte niet meer in.’

De stad is door de versplintering echter niet lamgelegd, zo wordt uit de gesprekken met de burgemeester en fractievoorzitters duidelijk. De raad van Lelystad was al redelijk duaal, ook in de vorige periode. Voorstellen vanuit het college konden niet blind op een meerderheid van coalitiegenoten rekenen. Besluiten werden en worden met wisselende meerderheden genomen. ‘We zijn een aantal jaar al dualistischer dan de raden om ons heen. Dat ligt niet per se aan het groot aantal partijen’, stelt Van der Herberg.

‘De stad zit zeker niet op slot’, benadrukt Adema, die niet ontkent dat zeventien fracties ‘wel heel erg veel is’ en dat het af en toe ‘best lastig is’. Ook voor het college, om zoveel verschillende meningen te horen. ‘Natuurlijk is er grote verdeeldheid, maar in the end worden hier gewoon besluiten, ook majeure, genomen en worden er meters gemaakt.’ Zo stond de raad als een blok voor behoud van het ziekenhuis en lijkt het raadsvoorstel over de toekomst van de stad – Lelystad Next Level – als hamerstuk op een volgende raadsagenda te komen, aldus Adema.

Ondanks de enkele genoemde lichtpuntjes, is van tevredenheid over de gang van zaken geen sprake. ‘Zoek naar manieren om het hanteerbaar te maken’, adviseert bestuurskundige Van Ostaaijen. Hij denkt onder meer aan samenwerking tussen (alle) partijen, dus niet alleen tussen eenmansfracties. ‘Je zou rondom een bepaald thema iemand uit een fractie het woord kunnen laten voeren namens meerdere fracties. Op deze manier kun je toch enige gezamenlijkheid in de raad bewerkstelligen.’

Ook het invoeren van spreektijd is volgens de bestuurskundige een mogelijkheid. ‘Maar mogelijk zijn er meer innovatieve oplossingen te bedenken.’ Spreektijd is er al in Lelystad, al wil burgemeester Adema daar niet al te strikt aan vasthouden. ‘Je wilt toch iedereen tot zijn recht laten komen.’ Wel laat ze bij raadsvergaderingen de tijd meelopen, zodat ze kan ingrijpen als de inbreng van een fractie al te veel uit de hand loopt.

Ego’s
De eenmansfracties zouden nauw kunnen samenwerken, oppert ook Schopman. ‘De zeven eenmansfracties zouden mogelijk samen één blok kunnen vormen zodat we het werk kunnen verdelen. We kunnen dan afspraken maken over wie welke dossier oppakt.’ Hij wil daar binnenkort de eenmansfracties voor benaderen. Andere fractievoorzitters en de burgemeester achten de kans op samenwerking van de ‘eenpitters’ klein. Ideologische verschillen en ego’s zouden dit beletten. ‘Het is niet zo dat die zeven eenmansfracties met hun opvattingen zo vreselijk dicht bij elkaar zitten’, aldus Adema.

GroenLinks-voorman Kruis wil het functioneren van de raad tijdens een tweedaagse van de raad in september aan de orde stellen. ‘Het gaat niet goed zo.’ In zijn ogen kan in ieder geval in de agendering wel wat veranderen. ‘We praten als raad nog te vaak over kleine dingen en volgen de papierstroom vanuit het college. We worden zo een papierwinkel. Ik zou liever zien dat we belangrijke thema’s bespreken in plaats van de stukkenstroom te volgen.’ Van Stormbroek (PVV) vindt dat de wet moet worden aangepast. ‘Als raadsleden bij een fractie weg willen, moeten ze de zetel teruggeven.’

Adema vindt dat de discussie moet worden gevoerd over wanneer partijen na verkiezingen een zetel krijgen. ‘Moet je een hele zetel binnenhalen, of mag je ook via een restzetel een zetel binnenhalen? Dat zou al een beperking met zich mee kunnen brengen.’ Maar dat zijn mogelijke opties voor de lange termijn. Voor de korte termijn is het uitzingen geblazen tot aan de volgende raadsverkiezingen en in de tussentijd hopen op samenvoegingen, zoals ook in de vorige raadsperiode het geval was.

‘Het zou kunnen dat een aantal eenmansfracties weer bij een partij gaan aansluiten waar ze zich thuis voelen. De tijd zal het leren’, aldus Adema. Van der Herberg (PvdA): ‘Hoewel het koffiedikkijken is, voorzie ik eerder een teruggang in het aantal fracties dan verdere afsplitsingen. Heel veel splitsen kan niet meer.’

Samenstelling raad, mei 2019
VVD (5 zetels), Leefbaar Lelystad (4 zetels), Inwonerspartij (3 zetels), PvdA (3 zetels), ChristenUnie (3 zetels) PVV (2 zetels), GroenLinks (2 zetels), Jong Lelystad (2 zetels), D66 (2 zetels), SP (2 zetels), CDA (1 zetel), DENK (1 zetel), Lelystads Belang (1 zetel), Forum voor de Ouderen (1 zetel), Lokaal Lelystad (1 zetel), Forum voor Flevoland (1 zetel), Lijst Schopman (1 zetel). De coalitie wordt gevormd door VVD, PvdA, ChristenUnie, Inwonerspartij, D66 en SP. Zij hebben samen 18 zetels.