Stop zinloze burgerberaden

Begin dit jaar start een landelijk burgerberaad over klimaat. Op lokaal niveau is er ruim tien jaar ervaring met burgerberaden. Met die ervaring in het achterhoofd vraag je je af waarom ze er überhaupt nog aan beginnen.

In theorie is een burgerberaad een prachtig initiatief. In een tijd van polarisatie en vooral over elkaar praten gaan mensen met elkaar in gesprek om oplossingen of consensus te vinden rondom moeilijke maatschappelijke onderwerpen. Denk aan klimaat of asiel. De deelnemers aan burgerberaden worden doorgaans geloot. Op die manier wordt geprobeerd een brede afspiegeling van de bevolking bij elkaar te brengen. Jong en oud, man en vrouw, theoretisch en praktisch opgeleid. Democratie zoals democratie bedoeld is.

Wat nog onvoldoende lukt, is om de burgerberaden en de representatieve democratie met elkaar te verbinden. Dat valt aan de voorkant niet zo op. Meestal opent een burgemeester of wethouder het beraad, complimenteert de aanwezige inwoners en hoopt op een mooie en productieve dag. En vaak is het dat ook. Inwoners geven hun vrije (zater)dag ervoor op, doen nieuwe contacten op, leren debatteren en kunnen tot nieuwe inzichten komen. 

Na afloop wordt het ingewikkelder. De resultaten van deze vorm van deliberatieve democratie blijken lastig in een bruikbare vorm voor de representatieve democratie te gieten. Denk bijvoorbeeld aan een raadsvoorstel dat niet alleen de vele debatten van die dag samenvat, maar dan liefst nog in de vorm van een panklaar beleidsvoorstel dat valt binnen de bevoegdheden van de raad. Bovendien blijken veel politici terughoudend om voorgenomen beleid door een burgerberaad te veranderen. 

De resultaten van burgerberaden zijn dan hetzelfde lot beschoren als veel andere vormen van burgerparticipatie: het wordt opgevat als een vrijblijvend advies. En dat strookt niet met de verwachting van inwoners. Politici zouden dat inmiddels moeten weten. Als inwoners weinig concrete resultaten van hun inspanning zien, soms niet eens een duidelijke inhoudelijke terugkoppeling, leidt dat tot teleurstelling. Voor velen is het wederom het bewijs dat ‘de politiek’ slecht luistert.

De praktijk van burgerberaden doet denken aan de populariteit van het right to challenge enkele jaren geleden (inwoners krijgen het recht publieke dienstverlening over van de overheid over te nemen). Ook die mogelijkheid werd door veel gemeenten tamelijk ondoordacht en kritiekloos omarmd. Met het burgerberaad gebeurt nu min of meer hetzelfde. Het is een voorbeeld van onfatsoenlijk bestuur als lokale politici burgerberaden instellen, maar zich tegelijkertijd weinig door de resultaten (willen) laten (bij)sturen. 

Wat nodig is, is een veel kritischere reflectie wanneer een burgerberaad past en of er ruimte is iets met de resultaten te doen. In potentie zijn burgerberaden waardevolle en mooie initiatieven. Bij verkeerd gebruik leidt het echter tot schade aan het vertrouwen van burgers in de politiek. Zolang politici het hooguit als vrijblijvend advies beschouwen en inwoners meer verlangen, kun je er maar beter mee stoppen.