Extra-parlementair

De formatie van een gewone coalitie over rechts (VVD, CDA, PVV) is sinds eind vorige week voorlopig van de baan. Informateur Rosenthal onderzoekt deze week de mogelijkheden tot de vorming van een nationaal centrumkabinet (CDA, PvdA, VVD) of van een paarsplus-kabinet (VVD, PvdA, GroenLinks, D66). Maar Mark Rutte ziet bij voorbaat al weinig in paars: een coalitie immers met drie linkse partijen waarop CDA en PVV straks vrij vanuit de heup kunnen schieten. En Job Cohen ziet weinig in dat centrumkabinet, dat uit twee partijen zou bestaan die hebben verloren (CDA, PvdA) en twee partijen (GroenLinks, D66) zou negeren die hebben gewonnen.

De kans is dus groot dat Rosenthal beide opties binnenkort plichtmatig afvinkt en dat we in de loop van deze week over iets anders moeten gaan nadenken. Over een kabinet dat niet op een gebruikelijke meerderheid in de Tweede Kamer kan rekenen. Een zakenkabinet, een minderheidskabinet of een extra-parlementair kabinet.

Dat zou zeer interessant zijn. Zoals bekend lijdt onze democratie aan twee grote euvels: waar er een kloof hoort te zijn, ontbreekt die, en waar die kloof hoort te ontbreken is die juist wel aanwezig. Ons parlement representeert de Nederlandse bevolking niet: er gaapt een kloof tussen kiezer en gekozene die er niet zou mogen zijn. En ons parlement zit bij het kabinet op schoot: waar er een kloof van controlerende distantie tussen volksvertegenwoordiging en regering zou moeten zijn, bestaat in de politieke praktijk van alle dag een verstikkend monisme.

De fracties in de Tweede Kamer die deel uitmaken van de coalitie zijn immers bij voorbaat gebonden aan een veelal lijvig en gedetailleerd regeerakkoord. Gezond dissentisme wordt dan al snel gezien als ongehoorzaamheid die bij een volgende kandidaatstelling moet worden afgestraft. De tijden van de CHU, de laatste partij die de onafhankelijkheid van Kamerleden benadrukte en het principe ‘zonder last of ruggespraak’ nog niet had vervangen door ‘zonder lust of ruggengraat’, zijn helaas al lang vervlogen.

Ons huidige systeem van coalitiesmederijen haalt dus het slechte in politici naar boven, of beter: biedt politici alle ruimte om het slechte waartoe zij geneigd zijn in zichzelf te koesteren. In een ander systeem, een systeem dat nu dus een kans kan krijgen, worden betere eigenschappen naar boven gehaald. In dat systeem kan een ministersploeg immers niet bij voorbaat op de steun van een Kamermeerderheid rekenen. Niet het in de beslotenheid van de achterkamertjes van de coalitie gesmede compromis is voorwerp van debat, maar een voorstel van een regering die bij elk voorstel opnieuw zijn best moet doen om de Kamer van de juistheid daarvan te overtuigen. De regering regeert, de Kamer controleert, en het gevecht tussen die twee speelt zich af in de openbaarheid van de vergaderzaal van de Tweede Kamer. Politiek wordt weer interessant.

Een zakenkabinet (bestaande uit onafhankelijke deskundigen) hebben we in Nederland nog nooit gehad, ondanks de pleidooien van Pim Fortuyn. Een minderheidskabinet hebben we één keer gehad, van 1905 – 1908. Een extraparlementair kabinet hebben we gehad in het roemruchte kabinet-Den Uyl (1973 – 1977) dat ook niet bij voorbaat op de steun van de Kamerfracties van de deelnemende coalitiepartijen kon rekenen. We hadden het ook in 1935 toen het tweede kabinet-Colijn in een (vergelijkbare) periode van economische crisis en partijpolitieke fragmentatie verder ging met een kabinet dat wel bestond uit bewindslieden van de deelnemende partijen maar dat de Kamerfracties niet bij voorbaat en slechts losjes bond aan het regeerprogramma dat de ministers met elkaar hadden afgesproken.

Een extraparlementair of minderheidskabinet (van CDA en VVD, met gedoogsteun van PVV en/of SGP) zou niet alleen goed zijn voor de dichtgetimmerde politieke cultuur van ons land. Het zou ook het ontstaan van een rechts kabinet alsnog mogelijk maken. Dat is natuurlijk een (niet onbelangrijk) bijkomend voordeel.