Essay: Inhoud bepaalt de schaal

‘Minder overheid’, dat is de kern van veel plannen waar inwoners de afgelopen jaren mee zijn geconfronteerd. Overheden zijn ontzettend druk geweest met het bedenken van plannen waarin een toename van burgerverantwoordelijkheid centraal staat. Soms verliezen we daarbij de bedoeling achter al die processen en instrumenten een beetje uit het oog. Waar doen we het voor? Wat willen we bereiken? Hoe brengen we partijen in beweging? Welke afspraken kunnen we maken? Welke inhoudelijke opgaven willen we waar realiseren? En zoals Jacques Wallage in zijn essay in Binnenlands Bestuur van juni al stelde: ‘Politici die denken dat ze de boel naar hun hand kunnen zetten, snappen het niet. Ze moeten ruimte bieden voor zelfbestuur.’

In Gelderland denken we dat in deze transitie de inhoud voorop moet staan. Burgers, bedrijven en maatschappelijke instellingen zijn best bereid om in beweging te komen en zich betrokken te tonen, mits de inhoud hen iets brengt. Om die reden richten we ons op thema’s als Food en Health, duurzame logistiek en smart industry.

Sterke bestuurders
Lokale en provinciale overheden moeten meer een transitie inzetten op (ideologische) inhoudelijke thema’s. Dat vraagt om een stevige antenne voor de problemen die zich voordoen in de samenleving: veiligheid, leefbaarheid, energie, voedsel, zorg, gezondheid, ruimte, etc.. En om sterke bestuurders die het inhoudelijk kader kunnen schetsen en de randvoorwaarden aangeven. Bestuurders moeten niet het verwijt krijgen te leven in hun eigen zeepbel en daarvoor is het nodig voortdurend verbindingen te leggen tussen de representatieve democratie en de participatieve democratie. Oude structuren en zuilen zijn weggevallen en nieuwe, meer vluchtige verbanden zijn hiervoor in de plaats gekomen. Het democratisch systeem als zodanig deugt, echter de uitvoering behoeft verbetering.

Het veranderen van onze aanpak moet op een pragmatische manier gebeuren. Uitgangspunt bij die vernieuwing is dat de democratie gewaarborgd moet zijn en inwoners meer invloed krijgen op het beleid, zonder dat we onze idealen aan de wilgen hangen. Democratie en de kwaliteit van het openbaar bestuur zijn te waardevol om zomaar te laten liggen. Dit verdient continue aandacht en inzet.

Het eindrapport van de adviescommissie- De Graaf Sterk Bestuur in Gelderland Verbinden, vernieuwen, versterken! (2015) geeft aan dat een visie, een wenkend perspectief, nodig is om betrokken partners te verbinden aan een gezamenlijke aanpak van een maatschappelijk vraagstuk. Daar past in onze ogen geen ‘starre’ regio-indeling bij. Ieder vraagstuk kent een eigen schaal en mate van verbondenheid. De ene keer zullen vier gemeenten elkaar vinden, bij een ander vraagstuk werken misschien wel 20 gemeenten samen met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties, ook over provinciegrenzen en misschien zelfs landsgrenzen heen. De inhoud bepaalt de schaal. Wij pleiten ervoor te werken vanuit een schaal die past bij een vraagstuk en die schaal wordt in principe bepaald door de gemeenten en hun partners.

Dat vraagt iets van alle overheidslagen en natuurlijk ook van de andere partners. Namelijk, verder kijken dan je eigen belang, en het gunnen van zaken aan een ander. Bereid zijn om de opgave voorop te stellen ook al gaat dat soms ten koste van jezelf. Dat vraagt om een gun-cultuur en een open houding. Dat vraagt kwaliteit en strategische denkkracht van de gemeenteraden en dat vraagt een open houding en een faciliterende rol van de provincie.

Herindeling kan helpen
We zien dat de samenwerking tussen gemeenten toeneemt. Opgaven overstijgen steeds vaker de bestuurlijke grenzen van gemeenten en provincies. We zien dat het nieuwe regeerakkoord inspeelt op de steeds verdere regionalisering. Het nieuwe kabinet erkent dat voor de uitvoering van deze taken maatwerk essentieel is. Blauwdrukken werken niet. Wel moeten gemeenten in staat zijn op een efficiënte en democratische manier deze taken uit te voeren. De nieuwe regering constateert dat veel (kleinere) gemeenten voor bepaalde essentiële taken afhankelijk zijn geworden van regionale samenwerkingen waar beperkte democratische controle op is.

Een herindeling kan soms helpen. In het regeerakkoord wordt steun uitgesproken voor deze beweging. Een herindeling of een ambtelijke fusie kan helpen de lokale bestuurskracht te vergroten, maar we moeten wel waken voor een hernieuwde discussie over structuren. Het lokale en provinciale bestuur wordt vooral vormgegeven door mensen. De inwoners, ondernemers, lokale politici en bestuurders bepalen de koers van hun gemeente, regio en provincie. Mensen maken het verschil.

Eigen bubbel
In de ronde die ondergetekende [gedeputeerde Markink] het afgelopen jaar langs alle 54 Gelderse gemeenten maakte, kwam bij veel bestuurders en raadsleden ook de wens naar voren om actief aan de slag te gaan met vergaande betrokkenheid van partners. Sterker nog, in veel gemeenten is men daar actief mee bezig. Gemeenten betrekken steeds vaker burgers bij het maken van beleid. In Lingewaal is samen met de bevolking een bestuurlijk Manifest opgesteld en in Nijmegen zijn verschillende G1000 bijeenkomsten geweest. Laten we hier vooral mee blijven experimenteren. Niet als vervanging van de raad, maar juist als toevoeging aan de denkkracht van de raad. Het zorgt voor diversiteit en nieuwe kennis. We zouden aan iedereen de oproep willen doen, trek je niet terug in je eigen bubbel, maar doe mee als de democratie je lief is! Bemoei je met de inhoud, als politicus of als betrokken inwoner, als denker of doener.

Jantine Kriens (algemeen directeur VNG) sprak recentelijk in een Commentaar de zorg uit dat veel politieke partijen de grootste moeite hebben om lijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen samen te stellen. Zij constateert dat mensen twijfelen of het raadslidmaatschap wat voor hen is. Zij stelt dat elk bedrijf dat zichzelf serieus neemt, investeert in zijn mensen en structuren. We moeten dus niet denken dat we er in het openbaar bestuur met een koopje vanaf komen, want dan zie je dat het partijen maar ternauwernood lukt om de juiste mensen te vinden voor het raadswerk en dat zij niet in staat zijn hun rol te spelen binnen ons bestel. Met alle consequenties van dien voor de degelijkheid en integriteit van het openbaar bestuur in ons land.

Gelderland academie
We willen graag bijdragen aan het versterken van de positie van de lokale politici. We vinden het van belang dat zij voldoende toegerust zijn voor hun taken en worden opgeleid tot nog bekwamere volksvertegenwoordigers. Ook bij de Gelderse gemeenten én de provincie is dat nodig. Nog te vaak sturen lokale en provinciale politici op detail en richten ze zich te veel op de directe omgeving. Gemeenten waar veel lokale partijen actief zijn – die van oudsher meer gericht zijn op het lokale belang – worstelen daar nog extra mee. Gelukkig komen ook steeds meer lokale partijen tot de conclusie dat je er niet uitkomt als je de lokale schaal als maat der dingen hanteert.

De VNG Gelderland en de provincie Gelderland werken aan het opzetten van de Gelderland Academie. Daar kunnen raadsleden in regionaal verband, Statenleden en bestuurders (ongeacht hun partij) en ambtenaren scholing en training krijgen. Bijvoorbeeld over zaken als weerbaarheid, integriteit en samenwerking. Met deze mogelijkheid worden de volksvertegenwoordigers minder afhankelijk van hun eigen kadertraining en ontstaat er een gelijker speelveld voor alle partijen, ook voor lokale partijen.

Daarmee sluiten de doelen van Gelderland Academie naadloos aan op het regeerakkoord, waarin het kabinet aandacht gaat besteden aan het opleiden en toerusten van gemeenteraadsleden en leden van Provinciale Staten. Wij juichen deze aandacht alleen maar toe, want de kwaliteit van regionale en lokale besturen is een zorg van ons allemaal.

Met deze scholing willen we ook bereiken dat het vertrouwen in regionale samenwerking groeit. Voor een effectieve samenwerking is vertrouwen namelijk van essentieel belang, zo wijst het recentelijke onderzoek naar de succes- en faalfactoren van regionale samenwerking van de Radboud Universiteit uit. Helaas hebben bij intergemeentelijke samenwerking raadsleden vaak het nakijken, want vooral de colleges van de gemeenten nemen daaraan deel. Meer invloed van raadsleden op de regionale samenwerking is essentieel.

Als we de democratie sterk willen houden, moeten raadsleden ook hun invloed op de regio vergroten. De Raad voor het openbaar bestuur heeft daar in haar advies Wisselwerking alle betrokken actoren op aangesproken. We mogen dan van raadsleden ook verwachten dat zij zich regionaal beter organiseren, zodat het vertrouwen in de regio groter wordt.

Zelfreflectie
De complexe opgaven waar we voor staan vragen om krachtig decentraal bestuur. De provincie Gelderland heeft nu een Sterk Bestuur team dat gemeenten actief faciliteert bij het versterken van de lokale bestuurskracht. Gelderland wil graag aan de slag om een transitie van het lokaal en provinciaal bestuur in gang te zetten. De Gelderse gemeenten en de provincie Gelderland proberen deze vernieuwing gezamenlijk vorm te geven. We zien bij veel Gelderse gemeenten de wil om kritisch naar zichzelf te kijken en te reflecteren op hun huidige functioneren.

Gelderland kan met zijn grote aantal regionale samenwerkingsverbanden en gemeenten een ‘hefboom’ worden voor een nieuwe bestuursstijl in Nederland, waarbij opgaven en mensen centraal staan. Dat vraagt misschien om het omgooien van regels en gewoonten, maar wij hebben de ruimte, ook financieel, om het verschil te maken. Wij durven er in te investeren en we vertrouwen erop dat het ons gaat lukken.

Jan Markink, gedeputeerde (VVD) kwaliteit openbaar bestuur van de provincie Gelderland
John Berends, voorzitter VNG, afdeling Gelderland en burgemeester (CDA) gemeente Apeldoorn