‘Er is hier in Leeuwarden een enorme trots gekomen’

Met vallen en opstaan werd Leeuwarden Europese Culturele Hoofdstad. ‘Enthousiasme en authenticiteit gaven de doorslag’, zegt historicus Geart de Vries. Dat kunnen de steden die azen op Culturele Hoofdstad 2033 in hun zak steken. ‘Maar vergeet nooit de nalatenschap.’

Favoriet

‘Fuck Leeuwarden.’ Rob van Gijzel is gebelgd. De burgemeester van Eindhoven is naar Felix Meritis in Amsterdam getogen om te genieten van de kroning van zijn stad tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Eindhoven is per slot van rekening vanaf het begin van de stedencompetitie torenhoog favoriet. Geheide runner up is Maastricht. Van Gijzel zit niet voor niets met collega Onno Hoes op de eerste rij in het Amsterdamse cultuurhuis.

Het wonder

Oud-programmamaker bij Omrop Fryslân en directeur van het Historisch Centrum Leeuwarden Geart de Vries heeft zijn terugblik op Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad niet zonder reden de titel Het Wonder van 2018 meegegeven. Een wonder omdat de provincie en Leeuwarden samen zo intensief optrokken, een wonder omdat Leeuwarden in de eerste ronde in 2012 afviel maar uiteindelijk door mocht, en een wonder omdat het festijn een succes werd.

Wennen

Geart de Vries: ‘Zeker in het begin was er ook bij de provincie, in het gemeentehuis en onder cultuurbobo’s weinig enthousiasme voor Culturele Hoofdstad. Ik was vanaf 2009 directeur van het Historisch Centrum Leeuwarden, en ook ik had mijn twijfels. We moesten er allemaal aan wennen. Zoals zo vaak heb je dan een paar mensen nodig die de boel op sleeptouw nemen. Bij de gemeente waren dat directeur stadsontwikkeling Harmen de Haas en bij de provincie gedeputeerde Jannewietske de Vries.

Geheime bijeenkomsten

Zonder de min of meer geheime bijeenkomsten bij haar thuis aan de eettafel in Raerd was het project denk ik niks geworden. Bestuurders van de Stichting Kulturele Haadstêd deden er niet aan mee. Voor de politiek was er ook geen plek was aan de keukentafel. Dat lees je niet in de officiële stukken. Niets over de intriges en het leed, de geheime overleggen en burn-outs. Het is voor het eerst dat er over het binnenhalen van de titel Culturele Hoofdstad van Europa, waar dan ook in Europa, op zo’n manier een kijkje in de keuken wordt gegeven.’

Buiten de boot

Een kijkje met de overlevers én de afvallers. De Vries: ‘Er is gefeest en gehuild, van vreugde en verdriet. “Mienskip in the management and the team was often hard to find”, zegt adviseur Robert Palmer daarover. Heel wat mensen zijn in de loop van de jaren buiten de boot gevallen, het project heeft in totaal acht directeuren gehad. De emoties liepen in de interviews soms hoog op. Het leek wel alsof ik bij de nazorg was beland. Mensen wilden heel graag praten, misschien ook omdat iedereen het boek op 31 december 2018 met een klap had dichtgeslagen.’

Authenticiteit

De Schot Robert Palmer was niet alleen directeur van twee Europese Culturele Hoofdsteden geweest, hij was ook een paar keer voorzitter van de internationale jury. Een gouden greep van de organisatie om hem te betrekken bij het project, aldus De Vries. ‘Leeuwarden had het nooit op z’n eentje gered. Palmer kende de klappen van de zweep. De bidbooks en de jurypresentaties waren niet zo goed geweest zonder Europese adviseurs als Palmer en Mattijs Maussen. Zij wisten hoe belangrijk een jury authenticiteit vindt. Daarom drongen ze er zo op aan om het idee van iepen mienskip te laten schitteren in het bidbook. Dat iepen was essentieel: gemeenschapszin en verbondenheid, maar niet in jezelf gekeerd te zijn. Openstaan voor elkaar. Daar kon de jury wat mee.’

Top 5

Een delegatie uit Zwolle is al op bezoek geweest in Leeuwarden en Leeuwarden was al in Zwolle. Heel begrijpelijk, vindt De Vries. ‘Leeuwarden staat in de top 5 van de meest geslaagde Culturele Hoofdsteden. Voor middelgrote steden is Leeuwarden echt een voorbeeld.’ Voorbeeld hoe zo’n stad de titel binnenhaalt en er de vruchten van plukt.

Facelift

De Vries: ‘In bijna alle interviews wordt de facelift genoemd, fysiek en mentaal, die de stad door Culturele Hoofdstad heeft gekregen. De leefomgeving is verbeterd. Er is een enorme trots gekomen, en niet alleen bij de cultuurbobo’s. De Friese troubadour Piter Wilkens had vroeger veel succes met zijn Liwwadder Blues: Ut het noait wat weest en ut sal noait wat wurde. Dat is niet meer van deze tijd. Leeuwarden is volwassen geworden; echt de hoofdstad van Friesland. De stad heeft internationaal naam gekregen. “Brussel weet nu waar Leeuwarden ligt”, zei de gemeentesecretaris laatst nog.’

Blijvende transformatie

Steden die zich kandideren moeten zich wel realiseren dat een jury vooral wil weten hoe de nalatenschap van Culturele Hoofdstad beheerd zal worden. Geart de Vries: ‘Een jury wil weten welke blijvende transformatie Culturele Hoofdstad teweeg gaat brengen. Robert Palmer vindt de periode na het Culturele Hoofdstad-jaar misschien wel belangrijker dan het jaar zelf.

Verkwanselen

Hij heeft alle lof voor wat in Friesland tot stand is gebracht, maar vindt ook dat onvoldoende is overgebleven. Elf fonteinen in elf steden is niet genoeg. Dat begrijp ik. Na 31 december 2018 hadden we zoiets van: hè, hè, dat zit erop, maar er ging nog steeds meer geld naar cultuur. Vervolgens legde corona het culturele leven plat. Inmiddels waait er een andere wind in het provinciehuis. De organisatie die de nalatenschap van de Culturele Hoofdstad beheert, Arcadia, is de helft van zijn budget kwijt. Het Fries Museum heeft het moeilijk. We dreigen de nalatenschap van Culturele Hoofdstad te verkwanselen.’

Het wonder van 2018. Terugblik op Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa is verschenen bij uitgeverij Noordboek. Lees het hele interview met Geart de Vries deze week in BB20.