Elke gemeenteraad een integriteitscommissie

Niet alle kandidaten realiseren zich goed wat er op dat punt precies van hen wordt verwacht, ook al omdat de hiervoor geldende normen in wet en gedragscodes niet over de over de hele linie uitblinken in helderheid. En als er ten slotte rond een kandidatuur van een wethouder dan toch nog integriteitskwesties overblijven, rijst de vraag hoe daarmee moet worden omgegaan. In de casus-Brunssum, rond de risicotoetsing van wethouder Jo Palmen, is gebleken dat er snel escalaties kunnen optreden indien niet goed doordachte procedures worden toegepast. Naar aanleiding van dit geval Brunssum ontwikkelde ik samen met collega Korsten een modelprocedure en deze procedure is nu in Brunssum uitgewerkt en vindt toepassing. Ook in de brief van minister Ollongren van Binnenlandse Zaken over deze materie worden allerlei aankondigingen gedaan over mogelijke wettelijke aanpassingen die dan zullen gaan gelden voor de volgende raadsverkiezing in 2022.

De harde kern van deze nieuwe procedure zou kunnen zijn dat er in iedere gemeenteraad een vaste integriteitscommissie functioneert. Deze commissie kan optreden als commissie voor de geloofsbrieven bij de benoeming van raadsleden en wethouders. De commissie kan vervolgens ‘sparring partner’ zijn voor de burgemeester die immers is belast met de primaire bewaking van de lokale integriteit. En de vaste integriteitscommissie kan ten slotte beleid en procedures ontwikkelen die houvast en stabiliteit bieden indien zich kwesties van integriteit voordoen.

De belangrijkste overweging om met een vaste commissie te gaan werken, is dat op die manier burgemeester en gemeenteraad dicht bij elkaar kunnen blijven. In de huidige verhoudingen heeft de burgemeester de primaire zorg voor het integriteitsbeleid, maar het is de gemeenteraad die over de exclusieve bevoegdheid bezit om in deze sfeer besluiten te nemen. Een burgemeester kan bijvoorbeeld veel risico’s zien bij de benoeming van een wethouder, maar het is de raad die in autonomie het benoemingsbesluit neemt.

Nu zal er in de nieuwe wetgeving waarschijnlijk een mogelijkheid komen dat bij conflict de burgemeester in uitzonderingsgevallen een beroep op de minister kan doen. De minister zou dan in uiterste gevallen de benoeming van een wethouder kunnen corrigeren. Een dergelijk beroep van de burgemeester op de minister en een daarop volgende interventie leidt natuurlijk wel tot verstoorde politieke verhoudingen en dat moet waar mogelijk worden voorkomen.

Waar het gaat om effectief integriteitsbeleid zijn gemeenteraad en burgemeester sterk op elkaar aangewezen. Indien een gezaghebbende integriteitscommissie samen met de burgemeester het integriteitsbeleid in elkaar steekt en toepassing geeft, dan is al een halve wereld gewonnen. In de gemeente Brunssum – en het voorbeeld vindt navolging in andere Limburgse gemeenten – bestaat de vaste integriteitscommissie uit drie leden. De griffier ondersteunt de commissie. Indien nodig kan in voorkomende gevallen een deskundige aan de commissie worden toegevoegd. Burgemeester en commissie zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het vervaardigen van protocollen en procedures.

De trainingen van raadsleden en bestuurders worden vanuit de commissie bevorderd. En bij de benoeming van wethouders kunnen burgemeester en commissie samen de raad adviseren om nader onderzoek te doen naar de gerezen kwesties en met dat doel de raad adviseren om de benoeming van de kandidaat-wethouder voorlopig aan te houden. Ervaring met deze manier van werken kan de opmaat zijn voor een eventuele verankering van dit format in de wet.