Elkaar geen kunstjes flikken

Euforisch was de stemming bij de Burgerpartij Amersfoort (BPA) toen de uitslag van de raadsverkiezingen duidelijk werd. De lokale oppositiepartij, die zich afficheerde als de enige, onafhankelijke lokale partij van Amersfoort en er prat op gaat geen baantjes na te jagen, werd met zeven zetels de grootste partij van de stad. In het versplinterde Amersfoortse politieke landschap wordt een college van vijf partijen geformeerd (BPA, VVD, D66, Groen- Links en CDA). De kracht van de stad en de inwoners zou volgens het coalitieakkoord van de vijf nu eindelijk ten volle worden benut.

Negen maanden later ligt alles aan diggelen. BPA-wethouder Ben Stoelinga stapt op na een vertrouwensbreuk met de eigen fractie. Hij verwijt de BPA een gebrek aan vertrouwen en respect en zet daarmee de deconfiture van de grote verkiezingswinnaar in. Fractievoorzitter Kees Kraanen, geroemd omdat hij zo goed het burgergevoel kan vertolken, begint pardoes een eigen fractie, en kort voor de kerst besluit BPA-raadslid Sieta Koet verder te gaan als de Groep-Koet. De vier resterende collegepartijen onderzoeken of zij met 20 van de 39 raadszetels door kunnen gaan, of dat toch een extra partij, bijvoorbeeld de ChristenUnie, de basis moet verbreden. Omdat er ingrijpende bezuinigingen op stapel staan, is ‘een sterk en stabiel stadsbestuur’ noodzakelijk, zo laten de vier achterblijvers weten.

Waarom slaagden de vijf partijen inclusief BPA er niet in om een hecht stadsbestuur te worden? Pogingen daartoe zijn er wel ondernomen, vertelt oud-wethouder Stoelinga: ‘Als voormalige oppositiepartij waren wij ons er goed van bewust dat we een slag moesten maken. We hebben voor de zomer, na de totstandkoming van de coalitie, al een hele dag bij elkaar gezeten en ons gebogen over de vraag wat betekent om een collegepartij te zijn voor het optreden van onze leden, fractie en bestuur in de stad. We waren ons ervan bewust dat we niet moesten vervallen in onze oude rol van oppositiepartij. Je kunt niet meer van alles roepen over wat ambtenaren bijvoorbeeld niet doen als je zelf in de coalitie zit.’

Volle agenda’s

De goede bedoelingen van de BPA verdampen in de praktijk. De wethouder wordt opgeslokt door volle agenda’s en de waan van de dag. De fractie vindt dat de beloofde veranderingen binnen de kortste keren zichtbaar moeten zijn en blijft hameren op de opvattingen uit het eigen verkiezingsprogramma. In een poging om het tij te keren vindt er in november in een zaaltje in Hooglanderveen een teambuildingssessie met een externe begeleider plaats, om juist meer in elkaar en in de coalitiepartijen te investeren.

Woordvoerders zouden met elkaar over lastige dossiers in gesprek gaan en als gemaakte afspraken toch ter discussie moeten worden gesteld zal dat eerst in overleg met de coalitiepartners gebeuren. Al snel blijkt dat er van de goede voornemens niets terecht komt. De BPA-wethouder trekt zijn conclusies. ‘Achteraf moet je concluderen dat wij, alle partijen, te weinig hebben geïnvesteerd in elkaar. Dat is jammer want we hadden een geweldig coalitieakkoord.

Eigenlijk hadden we meer aan scholing en bijscholing moeten doen en elkaar voort durend feedback moeten geven hoe we met elkaar omgaan. Ik heb bij mijn vertrek niet voor niets gesproken van een gebrek aan respect.’

Amersfoort is niet de enige gemeente die in de eerste maanden na de verkiezingen het college zag vallen. Een recordaantal van acht coalitiecrises zijn er al uitgebroken, ruim twee keer zoveel als in dezelfde periode in 2002 en 2006. De versplintering van het politieke landschap na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 is hier debet aan. Veel ervaren PvdA-wethouders moesten het veld ruimen, op het lokale pluche kwam er ruimte voor de winnaars van de verkiezingen, VVD, D66 en de lokale partijen. Veel coalities bestaan uit meer partijen dan in de vorige raadsperiode, wat het risico van instabiliteit vergroot.

Hoe zorg je er voor dat in dit diffuse landschap een nieuwe coalitie overeind blijft? ‘Teambuilding is een van de dingen waar we bij de totstandkoming van de nieuwe coalitie al veel aandacht aan hebben besteed’, zegt de Arnhemse SP-wethouder Gerrie Elfrink. De SP werd net niet de grootste partij. De PvdA, bijna gehalveerd van dertien naar zeven zetels, werd even groot. SP-leider Elfrink formeerde een college met VVD, GroenLinks en D66. Elfrink: ‘Politiek is mensenwerk. Vertrouwen en begrip zijn heel belangrijk. Je kunt alles wel heel klinisch en zakelijk benaderen maar als je elkaar vertrouwt, kun je moeilijke en grote problemen gemakkelijker aanpakken. Als je elkaar niet vertrouwt, kun je over de kleinste punten de grootste ruzies krijgen.’

Tijdens de onderhandelingen heeft Elfrink er opgelet dat het coalitieakkoord geen SP-verhaal werd. ‘We hebben de onderhandelingen ook buiten het stadhuis gedaan. We zijn naar Papendal gegaan, waar meer ruimte is voor ontspanning. De wethouders, voor zover die al geen onderhandelaar waren, hebben we daar op een gegeven moment ook bijgehaald. Na de presentatie van het akkoord ga je aan de slag, maar ik heb de collega’s wel uitgenodigd voor een barbecue bij mij thuis en af en toe voor een borreltje.’

Voor het invullen van de bezuinigingen ging het Arnhemse college naar het landgoed Hotel-Restaurant Groot Warnsborn in de bossen buiten de stad. Elfrink: ‘We hebben daar een zaaltje gehuurd. Er is veel groen zodat we wandelingen konden maken. Dat is heel belangrijk als je twee dagen met elkaar over onderwerpen als bezuinigingen zit te praten.’

Externe begeleiding heeft het Arnhemse college niet ingehuurd. ‘Ons voordeel is dat we een klik met elkaar hebben. De VVD respecteert de SP, de SP respecteert de VVD. Wij houden elkaar scherp. De meerwaarde van ons college zit er in dat wij vanuit verschillende gezichtspunten naar onderwerpen kijken en dat we elkaar daarin de ruimte gunnen.’

Handwerk

Het wethouderschap wordt er in tijden van bezuiniging niet gemakkelijker op. De druk op colleges neemt toe, ook omdat er meer samengewerkt moet worden met buurgemeenten. Wat veel nieuwkomers in het bestuur opbreekt is een gebrek aan scholing, zo bleek uit recent onderzoek van het onderzoeksbureau AEF.

‘Wethouders moeten samenwerken omdat voor gemeenten samenwerken heel gewoon is, maar dat wil nog niet zeggen dat wethouders kunnen samenwerken. Wat je ziet is dat bestuurders van bijvoorbeeld CDA en GroenLinks serieuze training hebben gehad. Zij hebben het politieke handwerk geleerd, maar de wethouders van nieuwe partijen vallen er zomaar in. Ze moeten worstelen om boven te komen en ontdekken soms ineens dat hun eigen partij niet meer achter hen staat’, zegt Harry ter Braak, voormalig gemeentesecretaris in Delft en oud-griffier van de provincie Utrecht en al ruim tien jaar werkzaam als adviseur van gemeentebesturen namens WagenaarHoes Organisatieadvies.

Begeleiding en training van colleges zijn er in soorten en maten. De beroemde heidagen bijvoorbeeld, waarbij het college zich terugtrekt in afzondering. Wegens drukke agenda’s zijn de 24-uurs-trainingen in opkomst. Deze beginnen ’s middags met een terugblik, bieden ’s avonds tijd voor ontspanning en worden ’s morgens afgerond met een vooruitblik. Het is een concept waarmee Harry Dijksma, voormalig VVD-gedeputeerde van Flevoland, en consultant Hans Bekkers als NieuwCollege langs gemeenten trekken. ‘We proberen het enthousiasme van het begin toen dit college is gevormd terug te halen. Vaak komt de bevlogenheid dan weer terug. Door alle dagelijks gedoe is men vaak vergeten waarom men er aan begonnen is’, aldus Dijksma.

‘Als de training te technisch over het proces gaat, wordt het vaak te vlak’, zegt Ter Braak, ‘punten pakken uit de praktijk werkt daarom vaak het beste. Je leert elkaar ook beter kennen als het over echte thema’s gaat, bijvoorbeeld krimp en ontwikkeling. Bij een gesprek over zo’n onderwerp zie je soms dat de ene wethouder heel ver vooruitdenkt terwijl de andere dat te ingewikkeld vindt en het vooral over de problemen van vandaag wil hebben. Intussen wordt die wethouder die zo ver vooruit denkt dan ook nog van dubbele agenda’s verdacht. Als je dan met elkaar kunt ontdekken dat ze het over hetzelfde probleem hebben, maar dat de kijk op de wereld bepaalt of je dichtbij of ver weg begint met het aanpakken van een probleem kun je bestuurders prima bij elkaar brengen.’

In teambuilding zouden burgemeesters een grotere rol moeten spelen, zeker als colleges weinig ervaring hebben. Maar burgemeesters kijken liever de kat uit de boom. Dijksma: ‘Burgemeesters denken: als het team er is, ga ik wel leiding geven. Dat zien ze als hun taak, maar ze vergeten dat ze daar in moeten investeren. Burgemeesters hebben het gevoel met een nieuw college weer van voren af aan te moeten beginnen. De energie om daar weer in te investeren kunnen ze vaak niet opbrengen.’

Spiegel

Teambuilding is er niet alleen voor nieuwe colleges in crisis. In Harderwijk ging na de laatste verkiezingen de coalitie van VVD, CDA, PvdA en ChristenUnie gewoon door, evenals drie van de vier wethouders. Er schoof alleen een andere PvdA-wethouder aan tafel en de portefeuilles werden veranderd. ‘Het is goed om elkaar ook dan een spiegel voor te houden’, zegt Rob Daamen, wethouder namens de VVD, de grootste partij in Harderwijk. ‘Je moet en wilt als eenheid naar buiten optreden.

Daarom zijn dat soort bijeenkomsten belangrijk om met elkaar er over te spreken hoe je als collectief optreedt. We zijn in juni voor de eerste keer in de nieuwe samenstelling bij elkaar geweest om na te gaan of er nog oud zeer lag en of er nog krasjes zijn overgebleven uit de onderhandelingen. Het gaat er niet om dat je alles moet wegnemen, maar het is ook van belang van elkaar te weten wat er is en dat je daarover kunt spreken. Als college heb je in het dualisme toch een meer eigenstandige positie. Het is daarom belangrijk dat je in elkaar investeert en dat doen we al een fors aantal jaren. Wij flikken elkaar geen kunstjes.’