Verstedelijking bedreigt kwetsbare gebieden

Het aanwijzen van gebieden voor wonen en werken in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) leidt tot risico's voor kwetsbare gebieden. Deze risico's zijn nu voor het eerst in beeld gebracht met de Planmonitor Nationale Omgevingsvisie, opgesteld door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

Drinkwatervoorziening

De NOVI kijkt vooral naar kansen die gebiedsontwikkelingen geven voor onder andere wonen en werken. Keerzijde van die kansen zijn risico's die drinkwatervoorziening, biodiversiteit en andere belangrijke functies hierdoor lopen. In het huidige omgevingsbeleid zijn gebieden met deze functies niet gevrijwaard van verstedelijking. De Eerste Kamer heeft begin vorig jaar erop aangedrongen dat die risico's in een vroeg stadium worden gesignaleerd. De eerste Pilot Planmonitor NOVI 2021 is vorige week door toenmalig staatssecretaris Van Weyenberg (D66) aan de Eerste Kamer aangeboden.

Erfgoed

Het PBL onderscheidt de volgende 'kwetsbare gebieden' met belangrijke functies: Natura 2000 en Natuurnetwerk Nederland, erfgoed van nationaal belang, waardevolle landschappen, drinkwaterwingebieden, gebieden voor waterveiligheid, kwetsbare gebieden vanwege waterhuishouding en bodemdaling en gebieden met hoger milieugezondheidsrisico's. Het PBL kiest voor deze kwetsbare functies omdat die eerder in de PlanMER van de NOVI zijn genoemd.

Ruimteclaim

Voor de invloed van wonen en werken op andere functies kijkt het PBL naar een directe overlap met kwetsbare functies en laat indirecte beïnvloeding (zoals stikstofbelasting van de natuur) buiten beschouwing. In het westen van het land is de ruimteclaim voor wonen en werken het grootst, constateert het PBL. En dat knelt. 'In vergelijking met andere delen van het land komt een groot deel van die mogelijke verstedelijking terecht in kwetsbare gebieden.' 

Groene Hart

Overigens gelden in een deel van de kwetsbare gebieden beperkingen voor wonen en werken. Dat gaat bijvoorbeeld op voor Natura 2000 en Natuurnetwerk Nederland en waterveiligheidsgebieden. Daar laat de Planmonitor dan ook weinig mogelijke verstedelijking zien. Gebieden met landschappelijke waarden of gebieden die belangrijk zijn voor de waterhuishouding genieten veel minder bescherming. Daar laat de Planmonitor meer mogelijke woon- en werklocaties zien. Mogelijke komst van woon- en werklocaties signaleert het PBL in het Groene Hart nabij autosnelwegen en in voormalige Rijksbufferzones.

Modelmatig

De projecties die het PBL voor wonen en werken doet zijn modelmatig in beeld gebracht; het model werkt op basis van scenario’s en niet van daadwerkelijke gemeentelijke plannen. Daar is namelijk onvoldoende zicht op. Ooit hield de VROM-inspectie bij welke gemeentelijke plannen er zijn. Nu ligt die taak bij de provincies. Die hebben informatie over gemeentelijke plannen voor wonen en werken, maar Noord-Holland is de enige die deze plannen bekendmaakt. Daarom pleit het PBL voor een 'een openbaar landsdekkend overzicht (...) van de ruimtelijke plannen.' Als aanvulling op het modelmatige werk heeft het PBL persberichten geanalyseerd.

Nationale belangen

Inzicht in risico's voor kwetsbare gebieden is stap 1. Het PBL Het vraagt zich af hoe vervolgens nationale belangen en kwetsbare gebieden beschermd kunnen worden. Daarbij wijst het op de aanstaande Omgevingswet, die minder leunt op vergunningen en meer op zorgplichten en algemene regels, 'wat zorgt voor een verschuiving van toetsing in het begin van het planningsproces naar toetsing aan het einde. Het is nog onduidelijk wat dit betekent voor het beschermingsbeleid van de kwetsbare gebieden.' Actualisering van de NOVI moet, adviseert het PBL, 'per nationaal belang zicht (geven) op de consequenties van deze verschuiving voor het beschermen van de nationale belangen.'

Windturbines

In de eerste Planmonitor is alleen gekeken naar de risico's die wonen en werken vormen. Het PBL zal voortaan jaarlijks, zo is de bedoeling, ook risico's van andere ruimtelijke ontwikkelingen (recreatiewoningen, glastuinbouw, windturbines en zonnevelden) in kwetsbare gebieden in beeld brengen. Ook kunnen andere kwetsbare waarden aan bod komen.