Een visionair met hartzeer

In Doetinchem zeggen ze: als je tien mannen in zwembroek op een rij zet en je vraagt wie burgemeester is, dan wijst iedereen zonder aarzelen Herman Kaiser aan. ‘Hij is een natuurlijke burgemeester’, stelt de Doetinchemse wethouder Loes van der Meijs (VVD). ‘Een pater familias, een burgervader’, vindt Bouwend Nederland-voorzitter Elco Brinkman, ‘Zo ziet hij er echt uit.’

Herman Kaiser (1954) werd op 32-jarige leeftijd burgemeester van Margraten. ‘Hij was zó enthousiast. Hij vertelde dat het burgemeesterschap zijn droom was geweest’, zegt Ben Grooten, oud-gemeentesecretaris van Margraten. Kaisers omgeving was dan ook verbaasd toen hij na 12 jaar burgemeesterschap koos voor de consultancy. En niemand keek ervan op toen hij na een paar jaar tóch weer burgemeester werd, nu in Doetinchem. ‘Hij is een burgervader pur sang’, zegt Hein Pieper, voormalig Tweede Kamerlid voor het CDA. ‘Hij was weer terug op zijn plek’, concludeert Arno Korsten, hoogleraar bestuurskunde aan de Open Universiteit.

In Doetinchem doet Kaiser wat hij destijds in Margraten en Roermond ook al deed: hij verbindt mensen. Hij weet het klaar te spelen dat ze oog krijgen voor gemeenschappelijke belangen, zodat ze gaan samenwerken. ‘Toen Herman in 2006 in Doetinchem kwam, hadden we net de herindeling achter de rug en zaten gemeenten niet echt op samenwerking te wachten’, zegt Henk Aalderink, burgemeester van Bronckhorst. ‘Maar ondertussen werken de gemeenten en het bedrijfsleven in de regio Achterhoek nauw met elkaar samen. Dat gebeurt allemaal onder zijn bezielende leiding.’

Nu heeft Kaiser bereikt dat de Achterhoek op 7 en 8 juni gastregio is voor het VNG Jaarcongres.

Energizer

Al als student had Kaiser een hekel aan conflicten. De onrustige sfeer op de Nijmeegse universiteit, waar hij in de jaren 70 politicologie studeerde, beviel hem helemaal niet. In plaats daarvan hield hij zich bezig met de oprichting van de eerste jongerenafdeling van het CDA, het CDJA Nijmegen. Ook daar fungeerde hij als binder, want het CDA werd pas 5 jaar later opgericht en destijds was er nog sprake van drie afzonderlijke politieke partijen. ‘Mensen bij elkaar brengen is zijn kracht’, zegt Diederik Hommes, directeur van Rijnconsult, waar Kaiser een paar jaar werkte. ‘Bij ons was hij er ook goed in om partijen met elkaar te verbinden. Een prachtig project van hem was de jeugdzorg in Rotterdam, waar jeugdzorg, onderwijs en gemeente met elkaar gingen samenwerken. Herman is een energizer, hij brengt daar energie in.’ Rita van Breugel, nu algemeen directeur van bureau Jeugdzorg Noord-Brabant, maakte Kaiser mee toen ze gemeentesecretaris was in Roermond. ‘Roermond had een bijzonder college, zowel door de politieke samenstelling als door de persoonlijkheden van de wethouders. Herman zocht in individuele gesprekken met de betrokkenen naar overeenstemming.’ Volgens Van Breugel is het aan Kaiser te danken dat de overgang naar het duale stelsel in Roermond soepel verliep.

Ook in Doetinchem zorgde Kaiser voor rust. Vlak voor zijn komst zat er een minderheidscollege dat na een motie van wantrouwen was afgetreden. Er waren spanningen in de raad en het college, en er was een kloof ontstaan tussen gemeentebestuur en burgers. De gemeentelijke herindeling was net achter de rug, waardoor er minder kleine gemeenten waren. Dat maakte het voor Doetinchem lastig om nog de dienst uit te maken. ‘Herman stelde zich goed op de hoogte’, zegt Van der Meijs. ‘Hij sprak met raadsleden en wethouders en gaf alle betrokkenen het gevoel dat ze belangrijk waren. Contact met de burgers kreeg hij door raadsleden te vragen of ze hem ergens mee naartoe wilden nemen. Met de een bezocht hij scholen, met een ander deed hij vrijwilligerswerk. Zo leerde hij de gemeente snel kennen.’

Praktische aanpak

En toen brak de economische crisis uit. ‘Ook dat pakte Herman goed op, samen met de werkgeversvoorzitter uit onze regio’, zegt Aalderink. ‘Uiteindelijk stonden wij in Nederland model voor hoe je als overheid en bedrijfsleven samen stormen kunt doorstaan. Dat was een praktische aanpak, zoals bouwaanvragen uniform afhandelen en facturen binnen 14 dagen betalen.’

‘Herman verbindt niet alleen mensen, maar ook beleid’, zegt Clemence Ross-van Dorp, oud-staatssecretaris van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en nu voorzitter van voetbalclub De Graafschap. ‘Hij ziet dat duurzaamheid niet ophoudt bij de grenzen van de Achterhoek, dus praat hij ook met Duitsland over regionale samenwerking.’ Mede door zijn opstelling in de regio werd Kaiser eind 2009 uitgeroepen tot nummer 2 in de ranglijst van Beste Lokale Bestuurders van Binnenlands Bestuur.

Het geloof is Kaisers drijfveer. Jos van Rey, wethouder in Roermond en oud-Tweede Kamerlid (VVD), kan zich zijn eerste ontmoeting met Kaiser nog goed herinneren. In Margraten werd een bakkerij geopend. Van Rey hield als Kamerlid een toespraak en Kaiser en de pastoor – beiden bakkerszoons – speechten eveneens. ‘Ik heb toen gezegd dat de toespraak van de burgemeester eigenlijk de toespraak van de pastoor was en omgekeerd. Herman is een fantastische burgemeester en een geweldige netwerker, maar hij is te katholiek. Herman is zó vroom.’

Later kwamen ze elkaar opnieuw tegen, toen Kaiser burgemeester werd van Roermond. ‘Hij had als orthodoxe katholiek moeite met de openstelling van de winkels op zondag. Die openstelling heeft Roermond 1.500 banen opgeleverd. In het college was hij tegen. Terwijl hij toch iemand is die de economische ontwikkeling van de stad heel belangrijk vond. Maar katholieke principes wegen zwaar.’

Grooten zegt: ‘Als in onze streek een burgemeester wordt geïnstalleerd of afscheid neemt, is er een heilige mis. Dat is traditie. Maar bij Herman merkte je dat hij daar ook echt betekenis aan hecht. Het raakt hem zeer.’

Consultant Toon Lamers, voormalig secretaris van de Regio Achterhoek, zegt: ‘Hij is niet het type prins Carnaval, maar een katholiek die naar diepere betekenissen zoekt.’

Benedictijnerpater

Kaiser laat zich inspireren door Anselm Grun, een Duitse Benedictijnerpater die tal van boeken heeft geschreven over spiritualiteit, management en leiderschap. ‘Het uitgangspunt van Benedictus is: gelijke monniken, ongelijke kappen’, zegt Pieper. ‘Je woont in dezelfde gemeenschap, maar de ene monnik heeft meer nodig dan de andere. Dat is een prachtig uitgangspunt, ook voor managers, leerkrachten en personeel in de zorg. Het gaat erom dat je op basis van intuïtie en vakmanschap in staat bent een verschil te maken. Dat spreekt Herman zeer aan.’

Onlangs, bij het 30-jarig bestaan van Rijnconsult, kwam Kaiser terug bij zijn oude werkgever en hield hij een inleiding. ‘Het ging over zingeving in organisaties en in de maatschappij, dat is echt een Herman-Kaiseronderwerp’, zegt Hommes. ‘Herman zegt dan dat je organisaties niet moet volstouwen met regeltjes en prestatie-indicatoren. Niet alles is meetbaar. Je moet de werkvloer de ruimte geven en erop vertrouwen dat mensen het goede doen. Dat verhaal klonk weer als een klok.’

Volgens Brinkman was Kaiser 30 jaar geleden ook al niet erg geïnteressseerd in procedures. ‘Hij is iemand van de inhoud, met een heel brede ontwikkeling. Dat viel op, want destijds zaten er veel procedureboeren en accountmanagers bij de rijksdienst.’ Afgelopen zomer richtte Kaiser samen met Pieper het Slangenburgberaad op, een gezelschap van CDA’ers die vinden dat hun partij geen sociaal gedachtegoed meer heeft. ‘Het CDA heeft zich laten meeslepen in het neoliberale denken. We hebben geen visie meer. In het Slangenburgberaad denken wij vanuit het christelijke gedachtegoed na over de inrichting van de samenleving.’

Denker

Kaiser is een denker. ‘Hij kan breedsprakig zijn en visionaire oraties houden, maar hij komt toch weer terug bij zijn punt. Hij is filosofisch én praktisch’, zegt Van der Meijs. ‘Hij is zo iemand die ergens goed over nadenkt en dan een stuk van vijftien bladzijden schrijft in een CDA-blad. Dan staat zijn naam eronder en weten de fijnproevers: dit moet ik lezen’, zegt Korsten. ‘Geen champagne, maar wijn voor de kenner. Niet extreem, maar degelijk.’ ‘Hij denkt op een hoog abstractieniveau. Dan kun je hem niet bijhouden. Maar hij maakt altijd de vertaalslag naar de praktijk’, zegt Van Breugel. Zij begreep zijn overstap naar Rijnconsult goed. ‘Hij wilde zelf beleidsnota’s schrijven, zijn kennis op een andere manier in de praktijk brengen. Maar uiteindelijk sta je als adviseur op afstand. Dat was toch te vluchtig voor hem.’

‘Zijn hart ligt bij het openbaar bestuur’, zegt Hommes. Als burgemeester kan hij een leider zijn, eigenlijk een soort vader, en dat is een rol die hem ligt. ‘Hij voelt zich betrokken bij de mensen om hem heen, bij de burgers, en hij is begaan met hun lief en leed’, zegt Grooten. Van Breugel maakte een paar keer mee dat Kaiser het moeilijk had met beslissingen van het college. ‘Dan werden de regels juist toegepast, maar pakten ze nadelig uit voor een burger, bijvoorbeeld een ondernemer die bijstand had aangevraagd. Dat trekt hij zich persoonlijk aan. Daar kan hij hartzeer van hebben.’

Hartzeer had hij ook toen de Roermondse raad een einde maakte aan de winkelsluiting op zondag. En onlangs, toen het CDA besloot deel te nemen aan een kabinet met gedoogsteun van de PVV. Maar op het CDA-congres stemde hij voor. ‘Herman zal nooit degene zijn die een breuk veroorzaakt’, zegt Van Breugel. ‘Meestal merkt de buitenwereld niets van zijn worsteling, want hij is te loyaal om te laten blijken dat hij het er niet mee eens is.’

---

CV Herman Kaiser

Herman Jozef Kaiser (1954) werd geboren in Heerlen en groeide op in Spekholzerheide, een deeldorp van Kerkrade. Na zijn studie politicologie in Nijmegen ging hij werken als rijksambtenaar, onder andere als hoofd van het bureau-SG (secretaris-generaal) van het toenmalige ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. In 1986 werd hij burgemeester van Margraten en daarna, van 1992 tot 2002, van Roermond. In 2002 maakte hij de overstap naar de advieswereld en werd hij adviseur/partner bij Rijnconsult. In 2006 werd hij opnieuw burgemeester, nu van Doetinchem. Kaiser is actief in het CDA, onder andere als voorzitter van de afdeling Gelderland.