Onvrede krijgt een plek aan tafel

‘Beware the Ides of March!’ Menig opiniepeiler had het de waarzegger uit Shakespeares drama over Julius Caesar in de aanloop naar de verkiezingen al nagezegd, maar de uitslag verraste toch. De Boer Burger Beweging kwam, zag en overwon in alle provincies, praktisch alle waterschappen en zal straks ook als grootste fractie in de Eerste Kamer plaatsnemen.

Hoewel in ons land van minderheden nog altijd verreweg de meeste Nederlanders niet op #Team- Caroline hebben gestemd, gaat de aandacht nu volledig naar deze nieuwe winnaar. En dat is niet onterecht. Want met de installatie van de grote BBB-fracties in de provincies breken interessante tijden aan voor de interbestuurlijke verhoudingen.

Die worden in één klap een stuk politieker dan ze in jaren geweest zijn. En dat is goed nieuws. Als grootste fractie in de provincies zal BBB overal het initiatief in de collegevorming krijgen en op een heel aantal plekken ligt een logische combinatie met CDA en VVD voor de hand om — aangevuld met nog wat kleine anderen — een meerderheid te vormen. De BBB denkt daar zelf ook aan, gezien de benoeming van verkenners uit die partijen. In de nieuwe coalitieakkoorden van de provincies zal ongetwijfeld de handrem op het stikstofbeleid worden aangetrokken. Het onderliggende probleem zal blijven en de noodzaak van maatregelen ook, maar het tempo, de stijl en het einddoel zullen anders worden als BBB mee gaat besturen.

Daarmee draaien de provincies op een politieke ramkoers met het rijk, dat immers nogal stevig in dit dossier zit en zelfs een speciale opgaveminister heeft benoemd om het stikstofprobleem aan te pakken. Maar deze minister heeft niet zoveel opties. Juridisch gezien kan ze zelf de gebiedsplannen voor de provincies vaststellen en over de band van het generieke toezicht zelf boeren gaan onteigenen of andere maatregelen nemen. Maar dat vraagt veel uitvoeringscapaciteit en kost ook de nodige tijd. Terwijl in een land waarin alles met alles verknoopt is, een totale oorlog met de provinciebesturen over stikstof rechtstreeks ten koste van de uitvoeringskracht in alle andere dossiers zal gaan.

De uiteindelijke confrontatie tussen het rijk en de provincies zal daarom niet bestuurlijk zijn, maar veel meer een politiek conflict. De verticale tegenmacht die de constitutionele theorie bij decentralisatie belooft in de praktijk. Dat zal op meerdere vlakken behoorlijk wennen zijn. De NRC mopperde al over een ‘casino-democratie’ wanneer kiezers via Provinciale Staten tegengas geven. En de nieuwe Code Interbestuurlijke Verhoudingen, die afgelopen maandag werd ondertekend, druipt nog helemaal na van de in departementale kringen populaire één-overheid-filosofie. Die filosofie kreeg zelfs een apart artikel in de code: ‘Voor inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties werken overheden samen als waren ze één overheid.’

Alleen: met de BBB als spelverdelers in de provinciehuizen is de overheid niet één overheid. Niet als het over de aanpak van stikstof gaat en ook niet op veel andere dossiers. En dat is geen bestuurskundig ongemak, dat is juist het idee van pluriformiteit.

Democratie en decentralisatie leiden vaak tot lompe, lelijke en inefficiënte processen. Maar ze maken een staatsinrichting ook gevoelig voor maatschappelijke tegendruk. Onvrede wordt niet genegeerd tot die revolutionaire proporties krijgt, maar wordt zo snel mogelijk opgestofzuigerd naar een eigen plekje aan tafel.

De boeren die eerst van buiten met hun trekker de deur van het provinciehuis in Groningen eruit probeerden te rijden, zitten nu met twaalf man binnen de grootste fractie in de Staten van Groningen te vormen. Zonder op de idus van maart een politieke moord te plegen. Dáár zuinig op zijn is onze grootste opgave.