‘Een opdracht voer je uit’

Grip 4 lijkt op militaire operatie

Het is Grip 4, maar dat is de natuur kennelijk ontgaan. De lente jubelt het uit. Geen wolkje of vliegtuigstreep aan de lucht. Zaandam fietst en wandelt zich suf. Het is nog de hele maand mooi weer. Alleen Tweede Paasdag schijnt wat kouder te worden. ‘Het zou nóg mooier zijn als het ook ging stormen en regenen, en dan lekker lang’, becommentarieert Jaspert Verplanke de weersgesteldheid in de Zaanstreek.

Want ja, dan blijven we thuis omdat we niet naar buiten willen; nu moeten we thuisblijven, maar willen we naar buiten. ‘En daarom maak ik mij wel wat zorgen over het Paasweekeinde’, zegt de commandant bevolkingszorg van de veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland Verplanke.

Jaspert Verplanke (53) is programmamanager duurzaamheid bij de gemeente Purmerend, maar met het oog op de coronacrisis dezer dagen commandant bevolkingszorg bij de veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland. Hij gaat over alle gemeenteambtenaren die zich bezighouden met de coronacrisis. De veiligheidsregio omvat de Noord-Hollandse gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland en Zaanstad, de politie, brandweer en de geneeskundige hulpverlening. Juist vandaag zijn alle ziekenauto’s van de ambulancepost Zaandam op het Prins Bernhardplein van de veiligheidsregio in Zaandam ontsmet omdat een aantal ambulancemedewerkers besmet bleek met het coronavirus.

Het is op deze Goede Vrijdag druk in het gebouw van de veiligheidsregio in Zaandam. Ambulancepersoneel ploft even neer tussen de diensten in. Nuchterheid voert de boventoon. Niemand draagt een mondkapje of (blauwe) handschoentjes. De buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) in de regio doen dat ook niet. ‘Schijnveiligheid heet dat. Verkeerd gebruik kan zelfs een infectie veroorzaken’, aldus Verplanke.

In Oostenrijk denken ze daar anders over. Iedereen die er een supermarkt binnenstapt, moet er een op. De helft van de Amerikanen gaat kennelijk met een mondkapje over straat. Hoofd infectiebestrijding van het RIVM Jaap van Dissel zei eerder deze maand dat het geen enkele zin heeft om mondkapjes te dragen als je op anderhalve meter van elkaar blijft. ‘Daar baseer ik mij op. Ik ben blij dat het kabinet luistert naar de experts van het RIVM’, zegt Verplanke.

Getraind
En dus doen wij het met een intelligente lockdown. Toch zou je je kunnen voorstellen dat een noodtoestand en totale lockdown voor de veiligheidsregio gemakkelijker werken is. U schept zomaar een luchtje? Geen gezever, hup, een enorme boete. Zo pakken ze dat in Spanje aan. ‘Zo’n lockdown zou in Nederland niet werken’, reageert Verplanke. ‘Wij handhaven vanuit de crisisbeheerorganisatie een intelligente lockdown. Mensen worden geacht hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Dat past bij ons. Wij realiseren ons dat er nog steeds grijstinten zijn. En onze boa’s kunnen prima beoordelen of het niet tóch zwart of wit is.’ Hij is het roerend eens met de Bredase wethouder Greetje Bos, die vorige maand in Binnenlands Bestuur zei dat boa’s geprofessionaliseerd zijn.

Verplanke: ‘Boa’s kunnen dit werk aan. Natuurlijk maken ze fouten. De politie maakt ze ook, ik maak ze. Het boeiende is dat een fout van een boa breed wordt uitgemeten. “Zie je wel, ze kunnen er niets van”. Dat is onzin. Ze zijn goed opgeleid en getraind in sociale vaardigheden.’

De 85 boa’s die in de acht gemeenten van Zaanstreek-Waterland rondlopen, staan in de frontlinie van de strijd tegen het coronavirus. De avond voor we elkaar treffen, is een boa in Roosendaal gemolesteerd. Hij had met zijn collega’s op een voetbalveldje jongeren aangesproken. ‘Wij hebben zoiets in onze regio nog niet meegemaakt’, zegt Verplanke. ‘Daar ben ik erg blij mee. Boa’s proberen de opdrachten die ze krijgen zo goed en zo kwaad mogelijk uit te voeren. Onze boa’s kunnen nu bestuursrechtelijk én strafrechtelijk handhaven.’ Dat doen ze in twee grotere gemeenten en in zes kleinere. ‘We kunnen de boa’s overal in de regio inzetten en we krijgen hulp. Tussen Oostzaan en Landsmeer ligt het natuurgebied ‘t Twiske van het recreatieschap Noord-Holland. Zij zetten hun boa’s nu in dat natuurgebied in. De parkeerplaatsen zijn er tot nader order ook gesloten.’

De boa’s in Zaanstreek-Waterland gaan inmiddels met een tien pagina’s dikke noodverordening op pad. Bootjes op het water, motorrijders, voetbalkooien, skateveldjes. ‘Jongeren vallen dan op. Je ziet ze zitten, ze staan bij elkaar. Maar vlak de ouderen niet uit. Wat ons opvalt: in iedere laag van de bevolking is groepsvorming. Jong én oud.’ De tijd van uitleggen en begrip tonen is wel zo’n beetje voorbij. Verplanke: ‘De hoofdlijn is: we gaan niet meer zeggen: “Mijnheer, mevrouw, u mag niet zo dicht bij elkaar lopen”. We hoeven niemand meer te vertellen dat er maatregelen zijn genomen. Nu is het: “U wist het, u bent gewaarschuwd, u houdt zich niet aan de regels, dus bats een boete.” We zijn nu meer van lik op stuk.’

Chemie
Dat betekent niét dat boa’s altijd rücksichtloos bonnen uitdelen en dat een gesprek onmogelijk is, aldus Verplanke. ‘We begrijpen bij de veiligheidsregio goed dat ondernemers zwaar worden getroffen door de coronamaatregelen en dat ze op allerlei manieren proberen hun werk voort te zetten. Gelijk hebben ze. Toen de eerste coronamaatregelen werden geïntroduceerd, werden we overspoeld met oproepen van mensen om restaurants te beboeten die aan huis wilden bezorgen. Want hoe konden ze dat nou veilig doen? Dat hebben we niet gedaan. We zijn in gesprek gegaan en we hebben ze geadviseerd over hoe ze hun toko aan de praat konden houden. Maar soms gaat een ondernemer te ver. We spreken hem eerst vermanend toe. Als hij doorgaat, dan treden we op.

Onlangs hebben we met bestuursdwang een sportschool gesloten. Je kunt wel een boete van 4.300 euro geven, maar dat kun je in deze tijd eigenlijk niet maken.’ Omdat ons landje in de greep is van een ‘gecoördineerde regionale incidentenbestrijdingsprocedure’ (Grip 4 – een crisis waarbij meerdere gemeenten betrokken zijn), ligt de macht bij de handhaving van de openbare orde bij de voorzitters van ‘s lands 25 veiligheidsregio, en dat zijn de burgemeester van de grootste gemeenten. In Zaanstreek-Waterland is dat burgemeester Jan Hamming van Zaanstad. De burgemeesters van de andere gemeenten ondersteunen hem in een regionaal beleidsteam.

Maar ‘discussies over maatregelen moeten nooit dat hoogste echelon halen’, zegt Verplanke. ‘Commandanten en de operationeel leider moeten ervoor zorgen dat problemen op een lager echelon worden opgelost. Conflicten mogen de chemie tussen de burgemeesters in de regio niet verpesten. Als er gedoe is over de beslissing van de voorzitter van de veiligheidsregio over een dorp of stad, dan betekent dat wij er op een lager niveau met dat dorp of die stad niet zijn uitgekomen. Bij Grip 4 kun je een gemeente dan een opdracht geven, maar Grip 4 gaat een keer voorbij en ik weet: bestuurders hebben het geheugen van een olifant.’

De lijnen met de ministeries zijn bij Grip 4 kort en de gezagsverhoudingen zijn duidelijk, waardoor ook snelheid is verzekerd, ervaart commandant bevolkingszorg Verplanke. Een mooi voorbeeld is de rappe organisatie van twee huisartsenposten in Purmerend en Koog aan de Zaan. Verplanke: ‘De voorzitter van de huisartsengroep in de regio vroeg om twee posten om de coronapatiënten af te kunnen zonderen van de andere patiënten. Zijn aanvraag kwam op dinsdagavond binnen. De hoofden opvang, de huisartsen, het Rode Kruis en Defensie gingen aan de slag en op vrijdag waren de posten in twee sporthallen klaar. Dat lukt alleen als je met Grip 4 gecoördineerd werkt.’

Heel goed dat Defensie haar verantwoordelijk neemt en meedoet, vindt Verplanke. ‘De inrichting van die huisartsenposten is een logistieke onderneming. Als je dat aan de genie van Defensie en het Rode Kruis vraagt, dan is het: geen probleem, gaan we regelen! Daar hoef je je geen zorgen over te maken. Huisartsen zijn niet van de logistiek, zij zijn van de zorg.’ De militaire aanpak ligt Verplanke wel. ‘Ik voel mij er niet bezwaard onder, laat ik het zo zeggen. Je neemt als veiligheidsregio een besluit over de sluiting van een toko of een gebiedsverbod en dat wordt uitgevoerd. Het is niet zo dat een besluit zomaar een beetje ronddwarrelt.’

Landmijn
Gemeenteambtenaar en bestuurskundige Verplanke, hij studeerde af bij Paul Frissen in Tilburg, weet hoe een besluit bij een gemeente kan ronddwarrelen zonder ergens te landen. De oud-beroepsmilitair weet ook waar een besluit een besluit is – punt uit. Verplanke was in de jaren 90 beroepsmilitair bij het Korps Commandotroepen in Roosendaal. Zijn militaire carrière eindigde met een knal in februari 1995, toen hij als 28-jarige luitenant bij het verkenningspeloton 108 Commandotroepencompagnie in Srebrenica op een landmijn liep en het grootste deel van zijn linkeronderbeen verloor. ‘Je weet niet wat er zou zijn gebeurd, maar ik zag wel een verdere carrière voor mij bij Defensie’, zegt Verplanke, die juist nu in deze crisistijd vanwege een infectie in zijn stomp weer in een rolstoel zit.

Grip 4 lijkt onmiskenbaar op militaire leest geschoeid. ‘Ik geef toe dat het nu prettig is dat ik een militaire achtergrond heb’, zegt Verplanke. ‘We werken in een vrij strakke hiërarchie.’ In Grip 4 is een regionaal operationeel team ingericht om de crisis te bestrijden. Dit team bestaat uit commandanten van de politie, de geneeskundige hulpverleningsorganisatie en de brandweer, uit een vertegenwoordiger van Defensie, een medewerker communicatie, een informatiemanager en de commandant bevolkingszorg.

In Zaanstreek-Waterland is dit team aangevuld met een juriste. Zij worden aangestuurd door de operationeel leider. Jaspert Verplanke: ‘Natuurlijk moet je zelfstandig nadenken, maar een opdracht voer je uit. We hebben bij onze stafsectie bevolkingszorg dagelijks contact met de ambtenaren crisisbeheersing/openbare orde en veiligheid in onze regio. Wij kunnen weinig tot niets als zij ons niet voeden met informatie. Dat betekent dat je serieus luistert, maar het is niet zo dat we alles ter discussie stellen. Binnen een crisisorganisatie moet je kunnen zeggen: “Leuk, maar we gaat het zó doen”. Dat wordt geaccepteerd. Het is fijn om te zien dat die drill erin zit. Al die uren opleiding en training betalen zich uit.’

Na Pasen even gebeld. Hoe ging het in Zaanstreek-Waterland? Jaspert Verplanke: ‘We hebben sinds Goede Vrijdag zo’n 75 boetes uitgedeeld. Doordat we parkeerplaatsen en voetbalveldjes hadden gesloten en motorverkeer op de dijk in Waterland was verboden, viel de drukte mee en waren er niet zoveel samenscholingen. Zaterdagavond maakten de boa’s en de politie zich wel zorgen over het samenscholen van jeugd bij Twiske, Zaandam en Purmerend. De sfeer was soms gespannen, maar het liep niet uit de hand.’

CV
Jaspert Verplanke (Axel, Zeeuws-Vlaanderen, 1967) zat op de mavo, havo en vwo en studeerde bestuurskunde in Tilburg. In 1987 ging hij in militaire dienst en 1993 keerde hij terug bij de landmacht als tweede luitenant bij het Korps Commandotroepen. In februari 1995 liep hij in Srebrenica op een landmijn. Verplanke werkt sinds juli 2009 bij de gemeente Purmerend. Hij is programmamanager duurzaamheid bij de gemeente Purmerend en thans algemeen commandant team bevolkingszorg bij de veiligheidsregio Zaanstreek- Waterland.