Eén op drie wethoudersposten verandert van politieke kleur

In 380 gemeenten zijn de collegeonderhandelingen afgerond. Hierbij zijn 462 wethoudersposten overgegaan naar een andere politieke partij, dat is 33,5 procent van het aantal wethoudersposten dat na de raadsverkiezingen in de deelnemende 394 gemeenten te verdelen waren. Dit blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur naar de collegevorming.

De verandering van politieke kleur van wethouders voltrekt zich vooral in gemeenten met 20- tot 50.000 inwoners. Meer dan de helft van alle 462 wethoudersposten die van kleur veranderden, vonden in deze gemeenten plaats. Een kwart van de kleurwisseling geschiedde in de kleinste gemeenten met minder dan 20.000 inwoners. De grote steden (meer dan 50.000 inwoners) namen het kleinste deel voor hun rekening; daar verschieten 96 wethoudersposten van politieke kleur.

De kleurverandering gaat vooral ten koste van de linkse partijen. PvdA, GroenLinks en SP verloren ruim 180 wethoudersposten. Dat verlies konden ze zelf elders niet goedmaken. Evenmin bood de enorme winst van D66 soelaas. Deze partij veroverde 53 wethoudersposten op andere partijen. Het verlies van wethoudersposten voor CDA en Christen-Unie is op de politieke rechtervleugel ruimschoots gecompenseerd door de VVD en de SGP. De VVD won per saldo ruim zestig wethoudersposten, en de SGP verloor er zes maar won er ook veertien.

De lokale partijen, die als grote winnaar per saldo bijna negentig wethoudersposten (verlies van 75 wethouders, winst van 164 posten) veroverden ten koste van landelijke politieke partijen, nemen een middenpositie in: zij opereren soms links en soms rechts in het politieke spectrum.

Voor wethouders voelt een verlies van een plek in het college van burgemeester en wethouders soms veel pijnlijker aan wanneer de eigen partij de voorkeur geeft aan een andere partijgenoot. Uit het onderzoek van Binnenlands Bestuur blijkt dat tot dusver 177 wethouders (12,8 procent van de nieuwe wethoudersposten) zijn opgevolgd door een partijgenoot. In de meeste gevallen gebeurt dat nadat de wethouder heeft aangegeven dat hij het tijd vindt om er mee te stoppen, maar regelmatig gebeurt dat onvrijwillig.

Op sollicitatiegesprek

De nieuwe Harlingse coalitie start deze week een sollicitatieprocedure voor de twee nieuwe wethouders, meer willen de nieuwe coalitiepartijen (Frisse Wind, Harlinger Belang, SP, D66 en GroenLinks) er niet. ‘Wij gaan voor kwaliteit en niet voor politieke kleur’, zegt Jennifer Steevensz, fractieleider van Frisse Wind, de grootste partij in de Friese stad. ‘De SP had het liefst een eigen wethouder maar D66 vooral vindt bestuurlijke vernieuwing belangrijk. En omdat wij goede ervaring hadden met het tussentijds werven van een wethouder (na het gedwongen vertrek van CDA’er Piet Waaijer, red.) hebben we gekozen voor een open sollicitatieprocedure.’

Als het aan Steevensz ligt maken niet alleen de coalitiepartijen maar ook de oppositiefracties deel uit van de sollicitatieprocedure. Harlingen bevestigt de trend om het wethouderschap niet automatisch te gunnen aan een ervaren partijgenoot. Steeds vaker wordt een bestuurder van buiten de gemeente aangetrokken, meestal via interne partijnetwerken, maar steeds vaker ook via advertenties.

Het Brabantse Grave presenteerde begin deze week twee nieuwe wethouders, Gerard Adams (oud-wethouder uit Valkenswaard) en Eric Daandels (voormalig wethouder in Bernheze). De twee werden door de coalitiepartijen CDA, VVD en LPG gekozen uit zeventien sollicitanten nadat de nieuwe coalitie een advertentie had geplaatst. De drie partijen konden het niet eens worden over elkaars wethouderskandidaten.

In Gemert-Bakel werd de Helmondse financieel adviseur Peter Bieleveld door de twee coalitiepartijen Lokale Realisten en Dorpspartij als beste sollicitant uit een open sollicitatieprocedure gekozen om wethouder van financiën te worden. De oppositie van CDA, PvdA en VVD stemden tegen omdat de nieuwe wethouder niet naar Gemert wil verhuizen en omdat zij het oneens zijn met het binnenhalen van een wethouder per advertentie.