Naar een nieuw Utopia

Mondkapje verdwijnt, Poetin verschijnt. Jarenlang oekazepoetsenbakken door de Russische judodictator is verworden tot smerig spel. In één klap een prille democratie onthoofd. Geen westerse knieval dit keer. Europese eenheid en saamhorigheid duiken eensgezind op om onze democratische waarden te verdedigen. De snelheid waarmee dit gebeurt geeft een push aan het opkrikken van vertrouwen in de politiek. Een welkom toeval.

Nog maar twintig jaar geleden is het normaal te denken dat communisme en fascisme is overwonnen door het liberalisme. Mensenrechten, democratie en bovenal de vrije markt doen het werk. Utopia is uitgebroken. Politieke leiders gaan samenwerken, minderheden gaan emanciperen en vrede en welvaart staan voor de deur. De feitelijke wereld blijkt altijd anders dan wat mensen voor ogen hebben.

Niet ‘nine-eleven’ verandert de wereld. Het is de duizelingwekkende hoeveelheid informatie en mogelijkheden dat het voor politiek leiders onmogelijk maakt om een kant en klaar antwoord te formuleren. Onzekerheid, angst en twijfel vullen de samenleving. Polarisatie, nepnieuws en nationalisme komen op. Maakbaarheidsdenken wordt machteloosheid. Het blijkt een vruchtbare voedingsbodem voor dorpsgek politici met een scherp gevoel voor onvrede.

Overigens wijst elke politicus naar de eigen waarheid. Door de feiten te vervormen wordt de feitelijke waarheid ontkend. Dagen en soms nachten worden zo in parlement en gemeenteraad gevuld met vruchteloze geloofsdiscussies. Het feit is ‘zoals het uitkomt’. En als het goed uit komt dat woningnood kan worden opgelost met iets simpels als ‘één miljoen huizen bouwen’ dan wordt dat waarheid. Zo is waarheid gebonden aan opvattingen die per tijd en plek verschillen. Het gaat om leugens die worden verkocht als ‘urgent’ tot ‘wil van het volk’.

Doordat de waarheid wordt verwisseld door een waarheid gaat geen enkele politicus vrijuit. De waarheid zijn immers feiten waarmee iedereen de werkelijkheid ziet zoals ze aantoonbaar is. Dit staat los van hoe iemand er tegenaan kijkt en feiten achterhalen vraagt vaak om wetenschappelijk-methodische kennis. Aangezien feiten dor en eenduidig klinken ben je als politicus snel uitgepraat. Als er dan door tegenstanders wel mee geschermd wordt ontstaat de befaamde wirwar aan nader onderzoek.

Gestuurde ondefinieerbare waarheden die met de seconde veranderen kunnen de overhand krijgen. Vrijheden die worden aangetast door de constante stroom met emotioneel beladen informatie dat angst oproept. Het zet ingesleten waarheden op de tocht. Geluk bij een ongeluk is dat door de desastreuze situatie in Oekraïne het besef groeit dat daarmee de democratie van het ene op het ander moment kan worden ontnomen.

Vertegenwoordiging is in onze pluriforme wereld onontbeerlijk. Juist daarom gaan deze maand in 333 gemeenten de stembussen open. Bij de campagnes is de balans tussen de twee waarheden meer dan ooit aan de orde. In onze democratie is immers competitie tussen opvattingen met een schuin oog op de feitelijke realiteit de manier om vooruitgang te boeken. Juist deze verscheidenheid ligt ten grondslag aan de democratie.

Daar inwoners geen benul hebben hoe een overheidsbedrijf functioneert is het des te beter dat kiezers kritisch tegenover hun gekozenen staan. Tegelijk zijn lokale politici niet goed snik als ze nog niet snappen dat de gekte in bestuurstradities en politieke cultuur teruggedrongen moet worden. Daarmee maken zij het verschil bij het versterken van de democratie door verharding tegen gaan en vanuit een menselijke maat aan de slag te gaan. Of is dit een nieuw Utopia?