Een Groningse wereldburger

Voor veel Friezen is dat een gruwelijke gedachte. Ze vinden het niet prettig om met Groningers te worden verward. Ook de verschillende stammen in Noord-Nederland hebben recht op hun eigen tongval, hun eigen hoofdstad en hun eigen klein politiek gekrakeel.

In het begin van mijn journalistieke loopbaan kon ik daarom niet onbevooroordeeld kijken naar de tekeningen van Nico Visscher. Hij was de tekenaar van de lokale krant in Groningen die ze daar volgens de vaste tradities van de Groningen arrogantie Nieuwsblad van het Nóórden noemden. Visscher, dat zou ook wel zo'n eigenwijze Groninger zijn die de Friese eigenheid geringschattend afdoet.

Lang heeft mijn wantrouwen niet geduurd, want die tekeningen op de voorpagina van het Nijsblad waren meestal erg grappig. Als Visscher eens een wethouder, burgemeester of politiechef uit eigen omgeving op de hak nam, ontging ons de clou, maar meestal gingen zijn spotprentjes over grotere kwesties. Hij liet zich vooral inspireren door de binnenlandse politiek, honger en armoede, de wapenwedloop en de spanningen tussen Oost en West. Kortom, het grote-mensen-nieuws, zeer herkenbaar voor iedereen die, waar dan ook, regelmatig een krant las en naar het journaal keek.

Eredivisie

Het is daarom helemaal niet vreemd dat het werk van de Groninger Nico Visscher in het Brabantse Bergen op Zoom terecht kwam en daar nu is te zien in Het Markiezenhof. Hij mag zijn geboortegrond trouw zijn gebleven, hij behoort als tekenaar tot de nationale eredivisie van cartoonisten. Dat kunnen de lezers van Binnenlands Bestuur wekelijks zien, al sinds 1988, want in dat jaar verscheen zijn eerste prent in dit blad. Liefhebbers van de politieke spotprent weten het ook al lang. Uit eigen waarneming weet ik dat hij er helemaal bij hoort voor zijn collega's die zich in de Randstad en Frankrijk ophouden.

Nico Visscher is altijd vertegenwoordigd in het overzicht met de beste politieke cartoons van het jaar waar we in januari naar uitkijken. In de aflevering 2007 staat hij weer met zes tekeningen uit Binnenlands Bestuur. De mooiste vind ik die van Vrouwe Justitia die zich als een wat slonzige blinde met stok en zonnebril laat leiden door een hond met om zijn kop een kap die het beest dwingt alleen naar voren te kijken. Een rechter kijkt het wandelende stel verbaasd na. Alles zit er in. Justitiële slordigheden, tunnelvisie en de corrigerende rechter. In de gezichtsuitdrukkingen van vrouw, hond en rechter zie je de meesterhand van Nico Visscher.

Voor de onfortuinlijken die de reis naar Bergen op Zoom niet kunnen maken, is er gelukkig het boek Noord ontmoet Zuid. Nico Visscher in Het Markiezenhof. Een echte catalogus is het niet, want van er staan ruim 120 tekeningen in en dat zijn er veel minder dan de achthonderd die er op de expositie te zien zijn. Daar staat tegenover dat de mensen die het met het boek moeten doen, er de zeer leesbare, deskundige en met liefde geschreven beschouwing van Koos van Weringh bij krijgen. Ook al weer een Groninger, maar dan eentje die emigreerde naar Holland en inmiddels al jaren in Duitsland woont.

Bij het doorbladeren van Noord ontmoet Zuid ga je in vogelvlucht door de eigentijdse geschiedenis. De indeling is niet chronologisch maar naar rubrieken. Dat is wel plezierig, want zo weet je nooit welke kwestie je de volgende bladzijde te zien krijgt: Goh, ja, wat maakten we ons daar toen druk over!

Gezichtsuitdrukkingen

De oudste tekening staat op pagina 24 en is van december 1963. De hoofdpersoon is burgemeester Willy Brandt van West-Berlijn die met een kerstboom een bres probeert te slaan in de muur op de grens van zijn stad met Oost-Berlijn. Het is niet de beste tekening. De typische Visscher-stijl met kronkelige lijnen ontbreekt. Op dezelfde pagina staat daar een mooi voorbeeld van. De Britse premier Margareth Thatcher kijkt in de spiegel en is zichtbaar ingenomen met wat ze daar ziet: de kop van een norse bulldog.

De jongste tekening is van 2004 (pagina 13) en heeft de aanvallen op de AOW als onderwerp. Een oude, armoedig geklede vrouw achter een rollator wordt lastig gevallen door een goed doorvoed manspersoon met een collectebus: 'Kunt u nog iets missen voor zorg en zwarte scholen?' Het meest geniet ik bij zo'n tekening weer van de gezichtsuitdrukkingen. Zo verbouwereerd als die vrouw kijkt! Dan moet je heel goed kunnen tekenen.

In de beschrijvingen van het werk van Nico Visscher komen vaak de termen mild en relativerend terug. Koos van Weringh wijst er in zijn inleiding op dat Visscher zichzelf graag portretteert als de relativerende waarnemer. Meer een demper dan een opruier. In Visschers eigen woorden: 'Als ik iets van een missionaris in me had, dan heb ik willen overbrengen: mensen laat je niet opjutten, laat je niet belazeren.'

Denk niet dat Visscher geen standpunt durft innemen. Aan zijn tekeningen is goed te zien dat hij zich regelmatig ergert en zich zelfs heel kwaad kan maken. Een sterk voorbeeld is de serie 'Suriname' (pagina 22). De walging voor de dictator Desi Bouterse spat er af bij alle vier tekeningen. Heel anders maar niet minder scherp is een pagina daarvoor 'Buurpraatje' uit de tijd dat Nederland de misdragingen tijdens haar laatste koloniale oorlog aan het verwerken was. Een dikke moeke Germania met vlechten, batavierenhelm met het oude runenteken én pretoogjes hangt over de heg naar de Nederlandse maagd: 'Wat hoor ik buurvrouw, hebt u ook al een verleden?' Prachtig zoals de zelfingenomen (toen nog wel) natie Nederland hier op haar nummer wordt gezet.

Solidariteit

Als Groninger moest Nico Visscher zich ook wel eens bezighouden met de onderlinge noordelijke twisten en het collectieve gevoel in die contreien dat Holland hen al eeuwen tekort doet. Wat ik van Visscher voorhanden had, heb ik er even op nagekeken en dan kom je toch heel weinig tegen in dat regionale genre. In Noord ontmoet Zuid staat er één (pagina 10). Een heer in Fries kostuum met kuitbroek en hoge hoed kijkt vergenoegd naar de televisie waar de bekende strijdkreet van Fred Flintstone (Wilmááá!!!) is vertaald in Tjtskeee!!! Dat kan er wel mee door. Zoals alle noordelingen heeft Nico Visscher vast vaak te maken gehad met randstedelingen die het Noorden zo ver weg vinden. Toen Wubbo Ockels, die in Groningen studeerde, als eerste Nederlandse astronaut met de spaceshuttle mee mocht, tekende hij het ruimtevehikel en voegde er de tekst aan toe: 'Zo meneer Ockels, u komt helemaal uit Groningen?' Zeer herkenbaar.

Nee, een regionalist is Nico Visscher beslist niet. Zijn grootste solidariteit ligt niet bij verongelijkte noordelingen maar bij de minderbedeelde medemens. De asielzoekers en vooral de honger- en armoelijders in de Derde Wereld. Veel van zijn tekeningen zijn krachtige protesten tegen de oneerlijke verdeling van de welvaart wereldwijd en de onverschilligheid waarmee de rijken dat onrecht aanzien.

Terecht dat de hoogste onderscheiding die hij ooit ontving voor een tekening in dit genre was. In 1984 kreeg hij op Le Salon International de la Caricature in Montréal de Grand Prix, een soort Oscar voor tekenaars. Hij was de eerste Nederlander die deze prestigieuze internationale prijs kreeg. Het is een tekening zonder woorden: een barcode afgebeeld als een traliewerk met twee zwarte handen waarvan er één naar een wit brood reikt. Tevergeefs. Wie de volstrekt scheve machtsverhoudingen in de wereld met een eenvoudige tekening zo scherp en voor altijd aan de kaak kan stellen is zeker geen regionalist. Nico Visscher is een wereldburger. Uut Grun'n. 

Rimmer Mulder is hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant. De expositie van Nico Visschers tekeningen is nog tot 13 april te zien in Het Markiezenhof te Bergen op Zoom.

Noord ontmoet Zuid. Nico Visscher in Het Markiezenhof, uitgegeven ter gelegenheid van de expositie van de tekenaar in Het Markiezenhof in Bergen op Zoom, 48 pagina's met tekeningen en een inleiding van Koos van Weringh, € 10,-. Te bestellen via markiezenhof@bergenopzoom.