Dualisme zou toch voor tegenmacht zorgen?

De Ollongren-papers hebben gezorgd voor een welkome hype tijdens alle corona aandacht. Amusante stennis over gebrek aan tegenmacht. Gek wel. Tegenmacht is voor de Staten Generaal via het dualismebeginsel al in 1815 geregeld. Wel is na 1917 het puntje dat een volksvertegenwoordiger stemt ‘zonder last of ruggespraak’ sleets geworden.

Sinds 7 maart 2002 schermen ook gemeenten met dualisme als hefboom tot gedragsverandering. Met revolutionair elan worden de rollen tussen college en gemeenteraad anders verdeeld. Zo is de wethouder niet langer onderdeel van de gemeenteraad. De burgemeester mag voortaan de ethiek bewaken en het collegiale bestuur versterken. De gemeenteraad gaat kaderstellen, controleren en budget bepalen. Een logische democratische gedachte. De gemeenteraad is immers de volksvertegenwoordiging.

Het is de tijd waar de kloof tussen politiek en inwoners onoverbrugbaar lijkt. Reden om langs ander lijntjes te gaan lopen. Niet langer contact via officiële instanties en formele regels. Inwoners laten zich niet meer horen in de raadszaal maar in social media of gewoon politici aanspreken op straat. Wat is mooier om in onze netwerkmaatschappij het individuele raadslid aan het werk te zetten. Raadsleden met een luisterend oor kunnen verbindingen leggen, signaleren als er iets mis gaat en out-of-the-box oplossingen op de raadsagenda zetten.

Helaas gaan integriteit en macht slecht samen met dualisme. Zo kan de fractievoorzitter van een grote hoofdstedelijke politieke partij horeca uitbater zijn. Hierdoor heeft hij direct belang bij de coronamaatregelen die de horeca hard treffen. Ook al stemt de fractievoorzitter zelf niet mee blijft de gang van zaken voor de buitenwereld een black box. Geen inwoner denkt een seconde dat zo belangenverstrengeling is voorkomen.

Ander integriteitsdingetje is de ‘fractiewerkwijze’. Dualisme of niet. In veel gemeenten is bij vrijwel alle politieke partijen gebruik dat bij voorbereiding van de raadsagenda door de fractie de ‘eigen wethouder’ aanschuift. Lang niet alle raadsleden hebben verstand van de ingewikkelde problemen waarmee ze worden geconfronteerd. Voor wethouders geldt hetzelfde maar zij beschikken over deskundige ambtenaren. Deze maken een raadsvoorstel wat het makkelijk maakt om mee in te stemmen.

Zelden staat iemand stil bij de onschuldig klinkende vraag van de raadsvoorzitter ‘wat het standpunt van die of die partij is’. Hoeft ook niet. Er is altijd maar één standpunt. Raadsleden worden vooraf gesmoord door een Trumpiaanse partijloyaliteit. Een raadslid met verstand van zaken kijkt trouwens wel uit om bij een raadsstemming plotseling ‘zonder last of ruggespraak’ een eigen out-of-the-box overtuiging te laten klinken. Dit komt in gesloten netwerken neer op een toekomst achter de kassa bij de Lidl. 

Gemeentelijk dualisme en tegenmacht als wassen neus. Was er maar tegenmacht geweest bij de ondoordachte stelselwijziging van het sociaal domein. Door dit gemis blijkt persoonlijk, betrokken en oplossingsgericht in werkelijkheid uitgegroeid tot ‘van kastje naar de muur’, rijen voor voedselbanken en jeugdzorginstanties, woningnood, overspannen mantelzorgers, eenzame zelfredders en PGB-misbruikers. In de Tweede Kamer is de tegenmacht-hype al weer overgewaaid. Zo lijkt het dat iets verandert terwijl het hetzelfde blijft. Ook in de gemeenteraad zal amusant blijven klinken ‘en gaan we over tot de orde van de dag’.

Piet van Mourik
Lees hier alle columns van Piet van Mourik