Kamer blokkeert plan klokkenluiders

De Tweede Kamer wil dat minister Donner voorlopig stopt met zijn plan voor de oprichting van een advies- en verwijspunt voor klokkenluiders. ‘De minister zet het parlement buiten werking. Een provocatie’, zegt D66- Kamerlid Gerard Schouw.

De Vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken heeft CDA-minister Piet Hein Donner vorige week opgeroepen ‘geen onomkeerbare stappen te nemen’ bij het inrichten van de door hem gewenste klokkenluiderscommissie. De Kamer wil eerst een algemeen overleg over klokkenluiders, en wil hierbij ook de initiatiefwet betrekken die SP-Kamerlid Ronald van Raak in de maak heeft.

Donner wil via een algemene maatregel van bestuur een ‘onafhankelijke’ klokkenluiderscommissie oprichten. De drie commissieleden worden door de minister benoemd. De commissie, die werkt voor zowel de publieke als de private sector, kan melders van misstanden adviseren en verwijzen naar bestaande instanties.

Donners plan is van meet af aan omstreden, vooral omdat de nieuwe commissie zelf geen onderzoek mag doen. De al langer bestaande Commissie Integriteit Overheid (CIO), die op dit moment misstanden kan onderzoeken, heeft geen draagvlak. Van de CIO is in 2008 vastgesteld dat zij ‘weinig vertrouwen geniet’, ‘opereert als een commissie van bezwaar en beroep in plaats van als onderzoeksinstantie’ en ‘geen enkele rol van betekenis heeft gespeeld bij het opsporen van misstanden’.

Minister Donner stelt dat het maken van nieuwe wetgeving veel tijd kost, en geeft daarom de voorkeur aan een algemene maatregel van bestuur. Daarover kan hij zelf beslissen, het parlement komt er niet aan te pas. De vraag hoe het verder moet met de onderzoekstaak van de CIO, wil Donner beantwoorden in ‘een apart traject’.

Woede

 

Inmiddels heeft de minister zich de woede van de Kamer op de hals gehaald, door de algemene maatregel van bestuur in het Staatsblad te publiceren aan de vooravond van een hoorzitting over klokkenluiders. ‘Tijdens deze hoorzitting wilden wij de problematiek van de klokkenluiders in den brede bespreken. Het was weinig hoffelijk van de minister om 2 dagen hiervoor deze maatregel te publiceren’, vindt D66- Kamerlid Gerard Schouw, de initiatiefnemer van de hoorzitting.

Kort voor het zomerreces had de Kamer besloten dat het plan-Donner zou worden geagendeerd voor het ‘te plannen rondetafelgesprek’. Maar volgens Schouw heeft de minister de zaak op de spits gedreven door de maatregel zo kort voor de hoorzitting te publiceren.

Schouw wijst daarnaast op de initiatiefwet voor klokkenluiders waarmee SP-Kamerlid Ronald van Raak bezig is. ‘De minister is daarvan op de hoogte. En de minister had ook kunnen weten dat wij er als Kamer toch wat anders in zitten dan hij.

Donner wil een soort commissie van drie mensen waar klokkenluiders terecht kunnen. Dat staat in geen verhouding tot wat een Kamermeerderheid wil, namelijk een gedegen procedure en onafhankelijk onderzoek. Je zou kunnen zeggen dat het een provocatie richting Kamer is om op dit moment te komen met een bericht over die algemene maatregel van bestuur’, zegt Schouw.

De D66-parlementariër benadrukt dat zeker niet vaststaat dat de Kamer straks massaal de initiatiefwet van SP’er Van Raak zal omarmen. ‘Of we allemaal staan te applaudisseren als die wet er eenmaal ligt, zal nog moeten blijken. Maar daar gaat het nu niet om.’

Schouw vindt dat het ‘staatsrechtelijk eigenlijk niet kan’ wat Donner heeft gedaan: ‘Door te kiezen voor een algemene maatregel van bestuur, is het parlement buiten werking gezet. Een algemene maatregel van bestuur hoort aan te sluiten bij een wet. Er zal ergens een haakje zijn gevonden om bij bestaande wetgeving aan te sluiten, maar ik vind het oneigenlijk.’

De Raad van State lijkt Schouw op dit punt gelijk te geven (zie kader ‘Raad van State kritisch’). Ronald van Raak laat desgevraagd weten dat zijn initiatiefwet bijna klaar is. ‘We zitten in het stadium van technische afronding.’

Een woordvoerder van minister Donner zegt in een reactie dat Donner de wens van de Kamer vermoedelijk honoreert en onomkeerbare stappen achterwege zal laten. ‘De verwachting is dat de minister gehoor gaat geven aan het verzoek van de Kamer.’ Een datum voor het algemeen overleg is nog niet bekend.  

---

Raad van State kritisch

De Raad van State is kritisch over de algemene maatregel van bestuur (amvb) die de komst van een klokkenluiderscommissie regelt. De Raad van State beschouwt het door Donner uitgewerkte plan als een ‘zelfstandige’ amvb. Volgens het uitgebrachte advies is het ‘in principe niet wenselijk’ om buiten de Kamer om wettelijke voorschriften tot stand te brengen. De Raad meent dat dit ‘slechts in uitzonderlijke situaties’ zou mogen gebeuren, en dan alleen als sprake is van een tijdelijke maatregel. Ook op diverse andere punten heeft de Raad kritiek. Zo vindt de Raad dat de te vormen commissie niet onder de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) mag vallen.

In reactie op het advies van de Raad van State heeft Donner van de amvb een tijdelijke maatregel gemaakt, met een looptijd tot 2015. De amvb loopt nu vooruit op ‘een op te stellen instellingswet’, aldus Donner. De minister meent voorts dat wel degelijk sprake is van ‘een uitzonderlijke situatie’, en wijst daarbij op ‘de lange voorgeschiedenis’ bij het maken van een regeling voor klokkenluiders. ‘Een snelle totstandkoming van een onafhankelijke commissie is nu zeer gewenst (...), daar met wetgeving nog enkele jaren gemoeid zou zijn.’ In de gepubliceerde versie van de maatregel valt de commissie niet meer onder de Wob. 

---

Initiatiefwet breed gedragen

De initiatiefwet van SP’er Ronald van Raak wordt breed gedragen. Van Raak heeft ambtenaren van diverse departementen bij de voorbereiding betrokken. Ook zijn adviezen ingewonnen bij de Nationale Ombudsman, Alex Brenninkmeijer, en bij voorzitter Pieter van Vollenhoven van de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie. Ook aan Mark Bovens, hoogleraar bestuurskunde in Utrecht, is advies gevraagd.

Bovens schreef in 2008 in opdracht van toenmalig minister Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken, PvdA) een kritisch rapport over het ontbreken van bescherming voor klokkenluiders in Nederland. Ten slotte is ook de uit ervaringsdeskundigen bestaande Expertgroep Klokkenluiders nauw bij de totstandkoming van het wetsvoorstel betrokken.

Van Raak wil via de wet een ‘huis voor klokkenluiders’ bouwen. Hierbij zou een onafhankelijke onderzoeksfunctie moeten worden ondergebracht. Ook zouden melders van misstanden rechtsbescherming en begeleiding moeten krijgen, en zou er een fonds moeten worden gevormd voor het financieel ondersteunen van klokkenluiders.

Zie ook de analyse 'Donner kwetsbaar door klokkenluiders'.