Diemen pakt stadse problemen aan

Bestrijding fraude en criminaliteit in buurgemeente Amsterdam

Witte rolluiken schuiven omhoog en langzaam verschijnt de voordeur. In de overwoekerde voortuin van het rijtjeshuis in Diemen staat een viertal mensen te wachten totdat de bewoner de deur opent. ‘Good morning’, zegt de jongen die opendoet. Hij komt uit Italië en spreekt geen Nederlands. Het viertal weet al dat hij hier niet ingeschreven staat. Want de enige persoon die hier officieel woont, zit in een verpleegtehuis.

‘Woon je hier alleen?’ vraagt Anton Siebert, fraudecoördinator bij de gemeente Diemen, in beleefd Engels. De jongen heet Carlo en hij woont hier met vier anderen, maar voor zover hij weet zijn die niet thuis. Siebert is niet op zoek naar deze jongen, maar het spoor begint bij hem. ‘Wij zijn van de gemeente en van woningverhuurbedrijf Vesteda. Wij vermoeden dat hier sprake is van illegale onderhuur.’ Het bezoek is onderdeel van Scheerlicht, een project van de gemeente om fraude en criminaliteit effectiever aan te pakken. ‘Vanwege liquidaties wisten we dat er wat speelde in Diemen-Noord, dus voor de pilot kozen we daar tachtig adressen’, verklaart burgemeester Erik Boog (D66). De pilot begon een jaar geleden en is inmiddels afgelopen. Een multidisciplinair fraudeteam onderzocht 53 adressen en dat leverde wat op.

Onder andere 26 gevallen van illegale onderhuur, acht gevallen van uitkeringsfraude en twee gevallen van mensenhandel. Criminaliteit gedijt goed bij laksheid. Een woning waar niet wordt gecontroleerd, is aantrekkelijk voor iemand die controles wil vermijden. Kleine problemen zoals administratieve leegstand kunnen daarom verbonden zijn met ernstigere kwesties. Dat bleek tijdens de pilot van Scheerlicht: leegstand was bij 49 van de adressen de reden om te onderzoeken, maar slechts bij vijf de uitkomst. Het nagaan van de Basisregistratie Personen (BRP) leidde tot de vondst van hennepplantages, criminele connecties of uitbuiting.

Criminaliteit gedijt ook goed als controlerende partijen langs elkaar heen werken. Gemeenteafdelingen letten soms alleen op hun eigen vakgebied; een wijkagent die een klacht van geluidsoverlast krijgt, zal niet controleren of de bewoners op dat adres staan ingeschreven en of ze hun belastingen betalen. Daarom werken in dit project partijen binnen en buiten de gemeente samen. Als een scheerlicht, dat vanuit een schuine hoek invalt, zodat voorheen gemiste onregelmatigheden opvallen. Waarschijnlijk voor langere tijd, want in het coalitieakkoord van Diemen staat: ‘We blijven investeren in Operatie Scheerlicht.’

Spaanse meisjes
Maar daar wachtten de handhavers niet op. Ze wilden, net als de burgemeester, onmiddellijk met de aanpak verder, in heel Diemen. Daarom staat Siebert deze vrijdagochtend te praten met Carlo in Diemen-Zuid. Na zijn introductie vraagt hij Carlo of ze binnen mogen komen. ‘Sure.’ Het gezelschap loopt over de grote stenen tegels, langs een klassieke pilaar naar het midden van de woonkamer en gaat staan voor de marmeren open haard met houten schouw. Alles is stoffig, draden steken uit de muur en voor de open haard staan twintig lege likeurflessen.

Carlo gaat op de rand van een ruime bank zitten en steekt een sigaret op. Hij is in Nederland voor een stage en sinds drie weken heeft hij een kamer in dit huis. 500 euro per maand. Hij heeft meerdere malen om een huurcontract gevraagd, maar daar werd telkens ontwijkend op gereageerd. Siebert probeert de sfeer luchtig te houden: ‘Dus je woont met twee Spaanse meisjes samen? Dan kan ik me voorstellen dat je 500 euro niet duur vindt.’

‘Moet iedereen eruit?’ wil Carlo weten. Ja, bevestigt Frank Jansen van Vesteda. ‘Waarschijnlijk binnen een week.’ ‘Ga ik hier verder nog problemen mee krijgen?’ Nee, dat niet. Maar er is iemand die misbruik maakt van de situatie en die gaat mogelijk wél meer problemen krijgen. Wie is dat en hoe pak je die?

Gestommel boven. Carlo’s Italiaanse huisgenoot komt naar beneden. Zijn Engels is iets slechter en Carlo moet hem de situatie uitleggen. Net als Carlo betaalt hij aan een Spaanse huisgenoot. Cash? ‘Nee, digitaal.’ Dat betekent dat er een rekeningnummer is. Carlo pakt zijn mobiel en laat de overschrijving zien. De achternaam staat erbij.  Met een achternaam en rekeningnummer is het makkelijker zoeken.

De jongens vertellen dat de Spaanse huisgenoot het huurgeld betaalt aan een man. Wie dat is, weten ze niet. Maar het contact verloopt een stuk moeilijker sinds er kort geleden een incident was. De betaling was twee dagen te laat en ineens stond de man op de stoep met een aantal geïnteresseerde huurders. De boodschap was duidelijk.

Dubieuze reputatie
‘Zo werkt uitbuiting’, weet Siebert. ‘Voor jou honderd anderen. En hier gebeurt het nog zonder intimidatie. Als het wat meer georganiseerd is, heb je een paar zware jongens op de stoep.’ Illegale onderhuur komt veel voor in het dorp. Diemen grenst aan Amsterdam dus het deelt de woningnood en het kent dezelfde ondermijnende criminaliteit. Het dorp met 28.000 inwoners heeft dezelfde problemen als de stad, maar niet de middelen.

Het kan bizarre proporties aannemen. Tijdens de pilot troffen de handhavers op een adres vier Brazilianen aan die hier waren met een toeristenvisum. Een maand later gingen ze weer op bezoek en toen woonden er acht volstrekt nieuwe mensen. Toen vervolgens iemand met een dubieuze reputatie zich inschreef op het adres en de handhavers voor de derde keer langsgingen, troffen ze een gezinnetje aan. Dat nooit van de ingeschreven persoon had gehoord.

Na het afscheid van Carlo wil Siebert nog even bij een van de buren aanbellen. Goed idee, want de buurman levert een belangrijk puzzelstukje. ‘De vrouw die daar woonde, kreeg Alzheimer en toen kwam haar ex-man de regie overnemen. Het is er een vieze boel, zeker een jaar nu al, maar we zien hem nooit.’ De connectie is gemaakt. Het oorspronkelijke huurcontract staat op naam van een mevrouw die naar een tehuis moest. Zijzelf weet waarschijnlijk niet wat er speelt, maar de ex-man kan via haar de huur betalen en de rest in zijn eigen zak steken. Geen slechte deal, want de twee jongens betalen samen al genoeg voor de eigenlijke huur. Als de drie anderen hetzelfde betalen, houdt de ex-man maandelijks 1.500 euro over. Zwart. Dat zal de Belastingdienst wel willen weten.

Huisgenoot
Siebert raadt Vesteda aan om die avond al in actie te komen, ‘anders zijn de vogels waarschijnlijk al gevlogen’. Jansen hoopt dat hij de Spaanse huisgenoot te spreken kan krijgen. ‘Via haar kunnen we erachter komen wie die snuiter is. Zodat we iets strafrechtelijks kunnen doen.’ Toch is er al tevredenheid. Als hier een gezinnetje komt wonen, zal de overlast voor de buren waarschijnlijk verminderen, Vesteda kan weer mensen van hun wachtlijst blij maken en legale huurders zullen het huis waarschijnlijk beter onderhouden. Expats die worden uitgeknepen en slechts een paar maanden blijven, gaan niet uit hun eigen zak onderhoud betalen. ‘Als het een paar jaar zo gaat’, weet Siebert, ‘is het huis verrot.’

Met name de vrije huursector is gevoelig voor illegale onderhuur. Niemand die vragen stelt. Het nieuwbouwproject Hollandpark dat verderop ligt is nog niet eens afgebouwd, maar ze hebben er al onderhuur en hennepplantages ontdekt. ‘Dat is ook onze boodschap aan het bestuur: je mag dan een nieuwe wijk bouwen, maar als je de onderliggende problematiek niet aanpakt dan los je uiteindelijk weinig op.’

Financieel Interessant
Het is nog niet duidelijk wat de kosten en opbrengsten zijn van Scheerlicht. Een landelijk project dat ook gebruik maakt van adrescontroles, project LAA, rapporteerde dat in 2016 de kosten 9,7 miljoen euro waren en de opbrengsten 11 miljoen. De burgemeester is ervan overtuigd dat ook Scheerlicht financieel interessant is – met de kritische noot dat de kosten lokaal zijn en de opbrengsten vaak nationaal – maar de maatschappelijke opbrengst vindt hij belangrijker. ‘Bewoners krijgen eindelijk het idee dat er iets gebeurt. Ze merken dat ze serieus genomen worden.’

De politie, de Sociale Verzekeringsbank, de Belastingdienst, het UWV, het Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC), woningcorporaties – allemaal werken ze samen bij Scheerlicht, en vaak zijn zij ook de partijen waar de gemeente naar kijkt om de uiteindelijke maatregelen te nemen – de twee gevallen van mensenhandel werden doorgegeven aan de Inspectie SZW. Er zijn wel regels aan de samenwerking verbonden. Het zogeheten LSI-convenant schrijft voor wie de toegestane partners zijn, welke plichten ze hebben en welke gegevens ze moeten opslaan, uitwisselen of vernietigen.

Siebert heeft een tip voor gemeenten die een eigen ‘Scheerlicht’ willen: begin klein. Dat maakt samenwerken makkelijker. ‘Zet niet gelijk de hele circustent op, dat is niet te behappen.’ Na het bezoek aan Carlo neemt Siebert afscheid van Vesteda en gaat hij naar zijn tweede adres die ochtend. Deze is aangedragen door een teamgenoot: Jurgen Bunink van Bouw- en Woningtoezicht.

‘Het probleem hier is tweeledig’, zegt Bunink. ‘Het wordt illegaal onderverhuurd en de eigenaar heeft over zijn woning geen belasting betaald.’ Maar als hij aanklopt, komt er geen reactie. Volgende week terugkomen dan maar. Hij kijkt in de achtertuin, waar hij vijf fietsen ziet staan, en belt nog even aan bij de buren. Het verhaal van de buurvrouw bevestigt de vermoedens: talloze mensen woonden hier door de jaren heen. ‘Sinds een jaar gaat het beter. Voor die tijd woonden er studenten die de hele nacht doorfeestten.’ ‘Jammer dat u ons niet heeft gebeld’, zegt Bunink. ‘Ik heb de politie gebeld’, zegt de buurvrouw. ‘Ja, die kwamen alleen voor de geluidsoverlast. Die letten toen nog niet op illegale onderhuur.’ Siebert heeft een tip voor de buurvrouw. ‘De volgende keer dat u naar het gemeentehuis belt, noem dan de naam ‘Scheerlicht.’’

Carlo’s naam is gefingeerd.

Voorlopige resultaten scheerlicht *

 *sommige zaken lopen nog